کار؛ حماقت و ابتذال است یا امری مقدس؟

صبح بخیر - محمودرضا حائری: هر کسی که دوران خوش کودکی و نوجوانی را پشت سرگذاشته باشد قطعا با این مسئله روبرو شده است که برای گذران زندگی چه باید کرد. بی شک اولین و مهم ترین چیزی که در پی آن هستید یافتن یا ساختن کاری آبرومند و پر ثمر است. حتی اگر در خانواده ی متمولی بزرگ شده باشید همچنان به داشتن «کار» نیازمندید. اشتغال شما را از ملالت های زندگی دور می کند. به دست آوردن شغلی دائمی که حاشیه ی امنی داشته باشد این روزها در جامعه ی ما تبدیل به کیمیا شده و از دسترس خیل عظیمی از کارجویان به دور است.

کار

• لارس اسوندسن
• ترجمه ی فرزانه سالمی
• انتشارات گمان
• چاپ اول: 94

«کار» این کتاب کوچک که نتیجه تأملات و تحقیقات فیلسوفی نروژی است چه کمکی می تواند به ما بکند؟

اسوندسن جواب این پرسش را این گونه می دهد: «شاید بعضی ها بگویند آخر یک فیلسوف راجع به کار چه می داند. هر چه باشد فلسفیدن آنقدرها هم «کار واقعی» به نظر نمی رسد مگر نه؟»
با این حال، نتیجه تأملات این فیلسوف نروژی، با این که با نگاه به کار در جوامع توسعه یافته نوشته شده، بسیار مفید و روشنگر است.


نویسنده هدفش از نوشتن این کتاب را در مقدمه ی آن این طور شرح می دهد: «این کتاب درصد معرفی و دفاع از «نظریه ای» راجع به کار نیست. بیشتر مجموعه ی تصاویری است از ابعاد متنوع کار، اینکه کار چه بوده، چه هست و احتمالاٌ چه خواهد شد.»

در فصل اول این کتاب با تاریخچه ای مختصر از فلسفه ی کار آشنا خواهیم شد. این که در یونان باستان کار را مانعی در مقابل پرورش عقل می شمردند. ارسطو هدف اصلی زندگی انسان را خوب زیستن می داند. تنها چیزی که هدف زندگی است همانا سعادتمندانه زیستن است. ارسطو معتقد است که تاجر «کسب سود» را با هدف زندگی اشتباه می گیرد و از پرورش اکثر صفات انسانی اش باز می ماند. ارسطو می گوید «تاجر مبتذل و احمق است زیرا نمی تواند راجع به مسائلی که به زندگانی خوب منتهی می شوند درست فکر کند.»

با ظهور فرهنگ مسیحی در قرون وسطی کار مجازاتی شد که ما آدمیان پس از هبوط آدم و حوا از باغ عدن مستوجب آن شدیم. کار در قرون وسطی نفرین تلقی می شد با این حال وظیفه هم بود. با ظهور پروتستانتیسم در قرن شانزدهم کار تبدیل به امری مقدس شد. کارلایل نویسنده اسکاتلندی قرن نوزدهم ایده ی کار را این گونه توصیف می کند:

«نوعی اصالت و تقدس ابدی در کار است. اگر انسان اینقدر از رسالت متعالی اش غافل نباشد، همیشه جای امید هست که واقعاً و جداً کار کند. فقط در کاهلی است یأس ابدی نهفته است. کاری که حقیر و وابسته به حرص و آز نباشد با طبیعت در ارتباط است؛ اشتیاق واقعی با انجام کار به خودی خود انسان را هر چه بیشتر به حقیقت و به سازوکارها و قواعد طبیعت، که خود حقیقت هستند، نزدیک می کند»

پس از ظهور فردگرایی ما به دنبال تحقق خویشتن ایم. کار در این دوران ابزاری برای تحقق خویشتن است.


فصل بعدی کاوشی درباره ی «کار و معنا» است. «ایمانوئل کانت مدعی است که انسان ها تنها حیواناتی هستند که نیاز وجودی به کار دارند. بدون کار، ما تا سر حد مرگ کسل خواهیم شد زیرا کار به زندگی ما محتوا می بخشد او می گوید سرگرمی ها نمی توانند در دراز مدت جای کار را پر کنند. و کسی که زندگی اش را فقط با سرگرمی پرکند روزبه روز بیشتر احساس «بی جانی» خواهد کرد.»

فصل سوم این کتاب به «توزیع کار» پرداخته است. چرا بعضی از مشاغل از بقیه ی کارها جذاب ترند. آرزوهای فردی ما لزوماٌ با نیازهای جامعه سازگار نیستند. هیچ کودکی نمی خواند رفتگر شود اما این شغل ها نصیب افرادی می شوند که در زندگی فرصت محدودتری برای انتخاب شغل دارند. توزیع عادلانه و شایسته سالارانه کار امری که به نظر چندان محتمل نیست. در این فصل امکان تحقق این موضوع بررسی شده است.

فصل چهارم کتاب به نسبت «کار و تفریح» پرداخته است. نویسنده معتقد است کاری که ما امروزه انجام می دهیم به نسبت دویست سال قبل تفریح به نظر می رسد.در انگلستان قرن نوزدهم کودکان بالای سیزده سال روزانه بیش از 12 ساعت در کارخانه های نساجی کار می کردند. 12 ساعت کار قانونی بود با این حال کارفرمایان آنها را بیشتر از حد قانونی به کار وا می داشتند. پس از آن نویسنده به بررسی کیفیت اوقات فراغت در زندگی امروز می پردازد.


فصل پنجم درباره ی «مدیریت شدن» است. اگر شغل آزادی ندارید بی شک تحت مدیریت هستید. در این بخش چند نظریه مدیریت بررسی می شوند از جمله نظیر مدیریت فورد. «مدیریت شدن می تواند یکی از عذاب آور ترین مشخصه های زندگی افراد باشد. اگر قرار باشد حدس بزنم می گویم تأکید روی مدیریت- یا بعضی از معادل هایش، مثل «رهبری»- همچنان تا مدت ها محل کار ما را تسخیر خواهد کرد و حتی احتمالاٌ افزایش خواهد یافت. از دست کارمند معمولی کار چندانی بر نمی آید، مگر تظاهر به حرف شنوی کند، شاید هر از چندگاهی بتواند حرفی عاقلانه بزند و منتظر بماند تا این مد مدیریت هم بگذرد و جایش را به مد جدیدی بدهد.»

فصل ششم این کتاب به موضوع «دستمزد» پرداخته است. گرفتن دستمزد آن تمایزی است که کار را از تفریح جدا می کند. در این فصل نویسنده نگاهی تاریخی به دستمزد دارد. از جمله این که هزاره ها افرادی زیادی (بردگان) کار می کردند بی آن که دستمزدی طلب کنند. همچنین نقش دستمزد را در جوامع امروزی بررسی کرده است.

این کتاب در سه فصل بعدی خود به ترتیب به «کار در عصر وفور»، «پایان کار» و «زندگی و کار» پرداخته است. با این همه اهمیتی که کار در معنا بخشی  به زندگی بشر دارد. باز تمامی ابعاد زندگی ما را در بر نمی گیرد چنان که: «زندگی بشر آشفته، غنی  و چند بعدی است هیچ حیوان دیگری چنین مجموعه ی گسترده ای از امکان ها را از خود نشان نمی دهد حتی اگر ما کاری کنیم که فکر کنیم شغل آرمانی مان است – یعنی انگار برای انجام دادن آن ساخته شده ایم- آن شغل نمی تواند تمام ابعاد انسانی ما را درگیر خودش کند. موضوع خیلی روشن است. ما در زندگی به چیزهایی بیش از کار نیاز داریم کار همه ی زندگی نیست»