هنر نقره سازی

بشر از چهار هزار سال ق.م،پس از کشف طلا،با کاربرد نقره آشنا بوده است.نقره فلزی است که مانند طلا و مس به صورت خالص در طبیعت موجود است،ولی بیشترین مقدار آن از سنگ معدن استخراج می شود.آثار کشف شده در تپه های سیلک کاشان متعلق به هزاره چهارم ق.م،یادآور این نکته است که مردم این ناحیه از ایران با کاربرد این فلز  پالایش و ساخت اشیاء سیمین،آشنایی کامل داشته اند.

 

معادن بسیاری در نقاط مختلف ایران دارای سنگ نقره هستند،از جمله:معادن نخلک در میانه کویر لوت در شمال انارک،که در زمان ساسانیان از محصول آنها به ویژه در ساخت ظروف سیمین استفاده می شد.هنر نقره کاری در عصر ساسانیان رونق بسیار داشت. از مقایسه اشیاء مکشوفه ساسانی با کارهای مشابه همعصر خود در بیزانس و روم،استنباط میشود که این دو هنر در تکنیک کار و اسلوب ساخت،نباید تفاوت چندانی با یکدیگر داشته باشند.نقره کاران ساسانی سه روش زیرین را در ساخت ظروف به کار می برده اند:

۱-ساخت اشیاء نقره به وسیله چکش کاری

۲-هنر فلزکاری ریختگی در اشیاء سیمین

۳-ساخت ظروف آستردار.

 

 

روش ساخت
برای ساخت ظروف نقره،پس از عیار کردن نقره با مس،نقره را ذوب کرده و داخل قالبیکه نام آن ریچه(ریجه)است می ریزند.ریچه به شکل دو صفحه آهنی که یکی از آنها دارای دو زه در اطراف آن است،می باشد.این دو صفحه را در هم چفت کرده و از شکاف بالای آن نقره مذاب را درون آن می ریزند تا به صورت شمش درآید.شمش را توسط دستگاه نورد که شامل دو غلتک سنگین است،به ضخامتهای موردنیاز،نازک می کنند.روشهای نقره سازی که در حال حاضرمورد استفاده قرار میگیرد عبارتند از:

 

- چکش کاری: در این روش برای ساخت ظرف تنها از چکش استفاده می شود.به طور مثال برای ساخت کاسه ای با دهانه۳۰سانتیمتر،اندازه ورق نقره را ۶-۵سانتیمتر اضافه تر می گیرند و به وسیله چکش آنرا گود می کنند(فُرو می گیرند)تا به شکل دلخواه درآید.

 

۲-خمکاری با استفاده از قالب:در این روش ورق نقره روی قالبهای مخصوصکشیده و به وسیله میله ای که دستگیره چوبی دارد،آنقدر ورق را روی قالب می کشند تا شکل قالب را به خود بگیرد و سپس آن را از قالب جدا می کنند.

 

۳-ریخته گری:ساخت ظروف به وسیله قالبهایی از جنس نقره،برنج و به خصوص آلومینیوم است.برای مثال برای ساختن دسته یک گلدان که جدا روی ظرف نصب می شود،ابتدا درون قالب را از ماسه مرطوب پرمی کنند(برای جداشدن آسان نقره از قالب)،سپس نیمه دیگر قالب را روی آن گذاشته و فشار می دهندونقره مذاب را از شکاف،داخل قالب می ریزند.پس از خارج کردن نقره شکل گرفته،قسمتهایی که همسان نیست را سوهانکاری می کنند.

 

۴-پرسکاری:در پرسکاری با استفاده از یک قالب و دستگاه پرس،نقره را به شکل مورد نظر درمی آورند که بیشتر برای ظروف تخت استفاده می شود.دستگاه پرس دارای دو قالب منفی ومثبت است که با فشار در هم چفت شده و نقره را به شکل مورد نظر درمی آورند.

 

پس از ساخته شدن ظرف،یک لایه از روی ظزف را می تراشند،که به آن چرخکاری گفته می شود تا ظرف براق شود.اگر ظرف دارای لبه باشد،ابتدا  یک زه دور لبه آن لحیم می کنند و سپس آنرا برای قلمزنی آماده می کنند.زمان لحیم کاری ماده ای به نام تنکا(بوراکسB2O3)به قطه می زنند،تا به خوبی به ظرف متصل شود.در حال حاضر افراد چندانی توانایی ساخت ظروف با روش چکش کاری را ندارند و بیشتر از روش خمکاری و پرس این کار را انجام می دهند.
منبع:irandeserts.com    

ویدیو مرتبط :
هنر نقره کاری

---

خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :

ظریف کاری نقره با استفاده از هنر ملیله

 

ظریف کاری نقره با استفاده از هنر ملیله

« ملیله سازی» از جمله ظریف‌ترین رشته های فلزکاری و یکی از برجسته‌ترین صنایع دستی ایران است.

هنر ملیله کاری ، محصول کار با طلا ، نقره و مس است که به صورت مفتول‌های باریک درآمده و با صرف وقت و دقت فوق العاده و مهارت و هنرمندی ملیله کار ، برشی یا محصول مورد نظر و با بهره گیری از نگاره های سنتی و طرح‌های اسلیمی به هم پیوند داده می شوند.

ملیله کاری در واقع ظریف کاری نقره با استفاده از مفتول ها و نوارهای نقره و با بکارگیری ذوق هنری به شیوه منظم و اسلیمی وار و در انواع مختلف زینتی همچون سنجاق گل سینه، گردنبند، انگشتر، و انواع مختلف تزئینی همچون پایه استکان، سینی و ... ساخته می شود که قدمت آن به 200 سال قبل از میلاد می رسد.

قدیمی ترین ملیله ایران به روایت اکثر محققان مربوط به سالهای 330 تا 550 ق.م. (دوره هخامنشی) است.

متأسفانه به دلیل آن که اکثر اشیاء ملیله به منظور استفاده مجدد ذوب شده اند, نمونه های زیادی در دسترس نیست و تنها از دوره قاجاریه مقداری سرقلیان, گیره استکان و سینی در اندازه های مختلف در کشور ایران باقی مانده است.

نقوش رایج در ملیله کاری عبارتند از:
دندانه, تابیده, جقه, بته ترمه, ریزه جقه, برگ فرنگ, برگ, غنچه, پیچ, پیچک, سه چشمه و یک چشمه است .

تولیدات ملیله شامل گیره ، شربت خوری, گلاب پاش, قاب عکس, بشقاب, شکلات خوری, شیرینی خوری, زنجیر ، گل سینه و گوشواره است.

از آنجا که این هنر شاخه ای از فلزکاری است ، می توان مسیر حرکت آن را در بطن فلزکاری منطقه جست و جو کرد .

ابزار کار ملیله کاری شبیه ابزار و ادوات زرگری است و برای تهیه و ساخت آثار ملیله ، ابتدا باید نوار ملیله را که از جنس طلا و نقره یا مس تهیه می شود با عبور شمش یا مفتول نقره و مس از دستگاه نورد حدیده ، مفتول مورد نظر به دست آورد . بعد از آماده شدن نوار ملیله ، نوبت به ساخت ملیله می رسد .

رونق این هنر دستی از دوره سلجوقی آغاز و در دوره صفویه به اوج خود رسید و شهرهای زنجان و اصفهان بیشترین هنرمند را در این حرفه تربیت و به عرصه ی هنرهای دستی تحویل دادند.

ملیله ساز که زمانی به خاطر اشتغالزایی زیاد، ظرافت و زیبایی زبانزد همه جهانیان بود با مروز زمان و مشکلات مختلف به بوته فراموشی سپرده شد و تعدادی کمی از علاقمندان واقعی، به این حرفه طاقت فرسا و کم سود ادامه دادند.

در صنعت ملیله کاری، استاد کار پس از ذوب شمش، آن را از قالب مخصوص عبور داده و مفتول هایی به قطر یک سانتی متر تهیه می کند که این مفتول ها نیز با ادامه عملیات دستی، به سیم های نقره ای با قطر یک میلیمتر تبدیل و آماده ملیله سازی می شود.

با نشاندن این سیم ها در قالب هایی که معمولا از تخته و موم ساخته می شود و دادن طرح ها و اشکال متنوع به آن، تارهای نقره ای در اثر حرارت و براده مس به هم متصل می شود و سپس بصورت انواع ظروف در می آید.

چکش کاری، حرارت دهی، نورد کشی، مفتول کشی، حدیده کاری و قالب بندی، از جمله کارهایی است که توسط استادکار در صنعت ملیله سازی انجام می شود.  

یکی از صنایع دستی بسیار ارزشمند، ظریف و هنرمندانه زنجانیان، صنعت ملیله کاری است که با ظرافتی بسیار پیچیده و زیبا تارها و رشته های نقره را کنار هم قرار داده و طرحی ماندگار برای ساخت ظرفی زیبا و مجلل رقم زده است.

تاریخچه ملیله کاری زنجان
درباره تاریخچه ملیله زنجان اطلاعات جامعی در دست نیست اما از دو طریق می توان به قدمت این هنر ارزنده پی برد. اول با نوشته ها و سفرنامه های سیاحانی که به این منطقه سفر کرده و از هنر زیبای ملیله کاری در این منطقه یاد کرده اندو دوم با استفاده از آثار باقی مانده ملیله بسیاراندکی که وجود داشته و اغلب متعلق به دو سده اخیر  است.

در کتب تاریخی که اشاراتی درباره زنجان دارند از میان صنایع شهر زنجان بیش از هر چیز از صنعت فلز کاری آن سخن گفته اند از آنجا که ملیله کاری نیز یکی از شاخه های فلزکاری است می توان مسیر حرکت آن را در بطن فلزکاری منطقه جستجو کرد.

با توجه به رونق شهر زنجان در دوره هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان فلز کاری نیز که از صنایع پیشرفته هر یک از این تمدنهاست، در این منطقه وجود داشته است.

سابقه ملیله کاری در زنجان از قرن دهم هجری، به بعد روشن و مشخص است تا آنجا که 'فردریک ریچارد'، مستشرق اروپایی، در سفر نامه خود می نویسد: ' شهر زنجان که شهر کوچکی است نقره، و ملیله کاری این شهر پر زرق و برق است'.

ملیله کاری تا قبل از دوره پهلوی، به عنوان هنر دستی بومی زنجان فقط در این شهر معمول بوده، منتهی در زمان حکومت رضاخان با مهاجرت تعدادی از هنرمندان این شهر به تهران و اصفهان در سایر نقاط کشور نیز رواج یافت.

سرویس های چایخوری و شربت خوری، جعبه جواهرات و دسته چاقو عمده ترین محصولات تولیدی تا این دوران بوده اند.

هنرمندان زنجانی در سال های بعد، به تدریج بر انواع این دست ساخته های های زیبا افزودند، شاید بتوان رونق این هنر صنعت را در زنجان، دوران سلجوقی دانست و همچنین بر اساس آثارباقی مانده از دوره صفوی، این دوره را اوج شکوفایی این هنر دانست.

امروزه در زنجان حدود 30 کارگاه ملیله کاری فعال موجود می باشد که استادان ملیله کار این کارگاه ها همگی از شاگردان استاد 'منصور کاظمیان مقدم' است.

این استاد گرانقدراز سال 1355 به منظور حفظ و بقای این هنر با همکاری سازمان صنایع دستی زنجان به آموزش ملیله کاری در مرکز آموزش استان اقدام نمودند.

دو نفر از شاگردان ایشان به نامهای استاد ((عبدالحمید محرر)) در سال86 محسن یزدانشناس در سال 87 موفق به اخذ مُهر اصالت در این رشته از یونسکو شدند.

این مصنوعات دستی به حدی زیبا و ظریف است که امروز نیز زینت بخش موزه ها، مجموعه های هنری خصوصی و منازل افراد متمول در اقصی نقاط عالم است دست مایه هنرمندان ملیله سازی ایرانی، از جمله ره توشه گردشگران خارجی است که در پایان سفر خود به ایران، همراه می برند و به آن افتخار می کنند.

با اینحال، گران بودن نقرة، وضعیت نامناسب اقتصادی، نبود رونق بازار، کاهش انگیزه، نبود سرمایه ی مورد نیاز، طاقت فرسا بودن کار و کناره گیری اجباری خبرگان از این حرفه، اجیای جایگاه اولیه ملیله سازی را با مشکل مواجه می سازد.

عیار نقره مصرفی در ملیله زنجان، با خلوص9.99 درصد معروف به عیار 100 استفاده می شود و به لحاظ کیفیت ساخت، ملیله اصفهان دارای نقوش بزرگتر نسبت به ملیله زنجان است و غنای ریز نقوش ، زیبایی و ظرافت کار آن با ملیله زنجان برابری نمی کند.

منابع:tebyan-zn.ir
mehrnews.com