فرش کرد خراسان

قوچان، شیروان، بجنورد، درگز عمده مناطق مذکور محل زندگی کردانی است که در طی سده‌های اخیر توسط حکومت‌های مرکزی از غرب کشور به این مناطق کوچ داده شده‌اند.

 

خصوصیات بافته‌های کردی
کردها برخلاف نقوش اسلیمی که دارای انحنا می‌باشد، دارای نقش‌های هندسی و زاویه‌دار می‌باشد. به طور کلی در بافته‌های کردی با یک نگاه بلافاصله تقسیمات اصلی هندسی به چشم می‌خورد، اما هزاران سطح و فرم متنوع که هر کدام نماد انتزاعی عنصر یا ماجرائی پیرامونی است، با تلفیق مربع و مثلث ایجاد شده و بهترین راه تمیز بافته‌های اصیل کردی از سایر بافته‌ها، کنار گذاشتن آنهائی است که در ساختارشان نقوش منحنی و مشتقات دایره موجود است. در ساختار نقوش کردی اصیل هیچ الگوئی نبوده که به عنوان نقشه استفاده شود، به همین دلیل بافنده همچون نقاش، نقوش را ذهنی به‌وجود می‌آورد.

 

نقشه‌ها و طرح‌های کردی بیشتر ذهنی هستند و گاهی به نام محل‌هائی که این فرش‌ها در آنجا بافته شده‌‌اند، می‌نامند و گاهی اوقات نام افراد صاحب نفوذ محلی را به خود می‌گیرند، البته به علت عدم استفاده از نقشه بعضاً اشتباهات تصویری در بافته‌های آنان دیده شده و بافته‌های آنان کاملاً متقارن درنمی‌آید. برخی از نقوش موجود در بافته‌های کردی مستقیماً از عوامل طبیعی الهام گرفته شده‌اند اما طوری تغییر یافته‌اند که به سختی قابل شناسائی‌اند. آن دسته از نقوش متن کادر که شبیه اچاری با دسته بلند است، شاید مارهائی باشند که نقوش نمادین مرکز را مورد هجوم قرار داده‌اند و به افسانه‌های قدیم درباره اژدها یا همان ضحاک مربوط شوند.

 

رنگ‌های متنوع بافته‌های کردی از وقار و تنوع و هماهنگی رنگ طبیعت مایه گرفته است. اگر چه بافنده کرد برای تخلیه هیجانات درونی به شکلی ناخودآگاه رنگ‌های متضاد را در کنار هم قرار داده اما این امر به یکپارچگی فضای بافته لطمه نزده نظامی هماهنگ و سازگار نگاه داشت در این بافته‌ها اگرچه فرم‌ها تقریباً قرینه هستند اما پراکندگی رنگ از این اصل پیروی نکرده بیشتر گلیم و فرش‌های کردی به شکل مستطیل طویلی است. کلی طرح‌های بافته‌های کردی عبارتند از: محرمات،حوضی، موزائیکی، گل شفتالو، لوزی (سوزنی بافت). یکی از انواع بافته‌های کردی طرح سوزندوزی جل اسب با نقوش حیوانی یا هندسی است.

 

 

دارهای قالی بافی کردها افقی است، بنابراین نمی‌توانند فرش‌هائی با اندازه‌های بزرگ بافت. در بین بافندگان کردی بیشتر گره ترکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. تعداد گره در واحد سطح برحسب نوع فرش بسیار متغیر است، در فرش‌های ایلی تعداد آن کمتر است و بنابراین بیشتر بافته‌های کردی درشت بافت هستند و ضخیم و خشن.

 

قوچان اهالی قوچان در اصل شاخه‌هائی از کردها هستند (تیره‌های زعفرانلو، شاولو) که از چند قرن پیش از کردستان و قفقاز به شمال مشهد کوچانیده شده و در این شهر و اطراف آن ساکن شده‌‌اند. طرح‌ها و اسلوب‌های بافندگان آنها که در اصل متأثر از نقوش و روش‌های بافندگی قفقاز بوده، به لحاظ مجاورت با ترکمن‌ها و بلوچ‌ها از سنت‌های متداول در قالیبافی این اقوام نیز به حکم همجواری برداشت‌هائی نموده است و در میان بافته‌های آنها نیز دیده می‌شود. گاهی در دو سر قالیچه‌های قوچانی به گلیم بافت‌های سوزندوزی شده عریضی تا حدود۵۰ سانت برمی‌خوریم که کیفیتی است اقتباسی از روش‌های بافندگی ترکمن‌ها.

 

گره فرش‌های قوچانی از نوع ترکی، تار و پود آنها اغلب از پشم و رنگ‌های مصرفی در رنگرزی الیاف این فرش‌ها بیشتر در مایه‌های آبی تیره، قهوه‌ای بژ و عاجی با کمبود چشمگیری از رنگ قرمز می‌باشند، را دارند. ابعاد دلخواه بافندگان قوچانی دو ذرعی و کلگی است. از فرش‌های معروف قوچانی، فرشی است به نام فرش امام قلی که در منطقه‌ای به همین نام بافته می‌شود. قالی‌های اصیل آنها از نوع قالی‌های کردی ایران است، اما ویژگی نوع پشم مصرفی باعث گردید که تغییراتی در کیفیت بسیاری از این قالیچه‌ها به‌وجود آید.

 

لذا تفاوت زیادی بین قالی‌های غرب کشور (کردستان) و قالی‌های کردی شمال خراسان وجود دارد. اما متأسفانه مناطق شمال خراسان به‌ویژه قوچان، در طی چند دهه گذشته از بافت سنتی و اصیل خود جدا شده‌اند و امروز با گرایش قالی‌های سبک نایین کاشان و حتی کرمان با کمترین کیفیت به تولید قالی‌های ارزان قیمت اشتغال دارند. علی‌رغم استفاده از طرح‌های مذکور کلیه ویژگی‌های بافت آنها نظیر نوع گره، نحوه شیرازه بافی، چله کشی، ابعاد، و . . . کاملاً منطبق با قالی‌های مناطق جنوبی‌تر، مانند مشهد، سبزوار و نیشابور است.
منبع:aftabir.com

ویدیو مرتبط :
کارگاه تولید فرش دستباف در خراسان جنوبی

---

خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :

فرش دستباف ؛ هنر600 ساله مردم خراسان

 

 

 

 

فرشهای بافت خراسان جنوبی مشهورترین فرشهای ایران در گذشته بوده که تاریخچه آن به دوران حکومت شاهرخ میرزا در هرات بر می گردد و حدود 600 سال پیش در این منطقه بافته می شد.
ایرانیان از صدها سال پیش تاکنون در محصولات ابریشمی، پشم، سنگهای گران قیمت و فرش شهره بوده اند و بازرگانان اروپایی از طریق جاده ابریشم به داد و ستد با آنها پرداخته اند. اقتصاد کشور ما به دلیل اتکا به نفت خام، اقتصادی تک محصولی است و برای رهایی از این تنگنا، عوامل بنیادی جامعه باید برای تنوع بخشیدن به صادرات غیر نفتی و توسعه آن قدمهای موثری بردارند.
از آنجا که نفت سرمایه ای تمام شدنی است، تولیدات صنایع دستی به عنوان فراورده های صادراتی بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است.
صنایع دستی یکی از مساعد ترین زمینه های اشتغال زایی است و در به کارگیری نیروهای خلاق نقشی موثر دارد و باید به عنوان راه حلی برای مشکلات جوانان مورد بررسی قرار گیرد که در این راستا شرایط اقلیمی و محدودیت های منطقه ای سهم عمده ای در ناشناخته ماندن این هنرها در هر منطقه داشته است.
استان خراسان جنوبی با وسعتی بیش از 95 هزار کیلومتر مربع از شمال به خراسان رضوی و از شرق حدود 330 کیلومتر دارای مرز مشترک با کشور افغانستان بوده و از غرب به استان یزد و از جنوب به استانهای سیستان و بلوچستان و کرمان محدود است.
بر پایه آخرین تقسیمات کشوری در سال 1386 استان خراسان جنوبی دارای هفت شهرستان (بیرجند، قاینات، سربیشه، نهبندان، سرایان، درمیان و فردوس) 18 بخش و 21 شهر و 48 دهستان است.
از این میان 250 رشته شناسایی شده و کددار صنایع دستی و هنرهای سنتی در کشور بیش از 40 رشته در استان خراسان جنوبی زمینه فعالیت دارند که قالی و قالیچه بافی از مهمترین آنهاست.
شرکت شرق بیرجند از بزرگترین تولید کنندگان فرش در منطقه بیرجند بوده است. این شرکت را می توان قدیمی ترین شرکت خصوصی ایرانی در تهیه قالی دستباف معرفی کرد.
تاریخ تأسیس این شرکت به سال 1308 بازمی گردد که کلیه قالیهای این شرکت مارک دار بوده و عبارت (شرکت شرق بیرجند) در میان نمادی از خورشید قرار گرفته است.
به طور کلی وضعیت قالیبافی منطقه را طی یک صد سال اخیر می توان به سه دوره تقسیم کرد:
سالهای قبل از 1200 هـ .ش تا 1300 که دوران بافت قالی خوب و ممتاز منطقه است.
سالهای 1300 تا 1322 هـ .ش که در این دوره به دلیل وقوع جنگهای جهانی اول و دوم و به ویژه عواقب حاصل از آنها علیرغم تولیدات نسبتا خوب در مناطقی همچون مود و شهر بیرجند رکود و آشفتگی خاصی در وضع صادرات و فروش فرش به وجود آمد که خود زمینه مناسبی برای تحولات آتی بود.
از سال 1330 هـ .ش دوران شکوفایی و تجدید حیات فرش منطقه آغاز شد و به تدریج با آغاز فعالیت تولید کنندگان و بافندگان زبده ای از جمله عزیزمحمد زهرایی، دکتر عبدالعلی احمدی، عبدالمجید جمشیدی و غلامحسین کامیابی، این هنر شهرت گذشته خود را در این منطقه بازیافت.

 

نحوه بافت قالی در خراسان جنوبی
پس از نصب دار و چله کشی و نصب چوب هاف و کوجی، چند رج به صورت گلیم باف بافته می شود و همزمان کناره پیچ (شیرازه) به صورت یک خامه سه لایی از میان سه تار کناری قالی عبور داده شده که در حین بافت کناره های قالی و قالیچه را سفت و محکم نگه می دارد.
پس از ساده بافی ابتدای قالی، بافت قالی آغاز می شود با بالا و پایین آوردن کوجی پس از هر رج تارهای زیر و رو تعویض می شوند و پس از بافت هر رج، پود نازک از دو ردیف تار زیر و روی قالی رد می شود. ابتدا با ضربات آهسته و ریز و سپس با ضربات محکم شانه بر پود می کوبند تا محکم شود پس از تعویض دوباره تارها پود ضخیم استفاده شده و کوبیده می شود.
پس از بافت دو تا سه رج با دست و به ندرت با سرکش و شانه، قسمت بافته شده صاف و با قیچی پرداخت می شود.
دو نوع بافت فارسی و ترکی در این استان رایج است. بافت تایی (یکی) نیز در این استان رواج دارد که به لحاظ ظرافت و دقت بافت، مدت زمان انجام کار را زیاد کرده و به این دلیل کمتر مورد استفاده قرار می گیرد.

 

مراکز مهم بافت قالی و قالیچه
بافت قالی در اکثر روستاها و شهرستان های این استان رواج دارد به طوری که حدود بیش از 80 درصد ساکنان روستاها به این حرفه اشتغال دارند. از مناطق مهم بافت قالی می توان به مود، درخش، گسک، چاج، آسیابان، تقاب، نوکند، سربیشه، القار، خوسف، باغستان، کوشکک، خسروآباد، نهارجان، شاخنات، فورخاص، دره عباس، رجنوک، سرچاه، فضل آباد و ... اشاره کرد.
بافت قالیچه در اکثر روستاهای خراسان جنوبی معمول است که عمده تولید آن مربوط به بخش زیرکوه قاین (روستاهای بمرود، اسفاد، آبیز، شاهرخت و ...) است.
از دیگر مناطق مهم تولید قالیچه های پشمی می توان به روستاهای خلف، فیض آباد، سراب، تک خان، سیدآباد، خور، خوسف، شیرگ آقا، درویش آباد، عربخانه، حاجی آباد، فندخت، شمس آباد، بهمن آباد، گرماب، تیغاب، اسفدن، شاخنات، گازار، درح، چاه دراز، سرزه، گورید، کم چاه مزار ساقی و بیچند اشاره کرد.
منبع :پورتال مرکز ملی فرش ایران