سوزن دوزی هنری در آستانه فراموشی

 

سوزن دوزی یکی از صنایع دستی و هنرهای ایرانی است که در برخی از مناطق کشور رواج دارد. در این هنر زنان و دختران با الهام از رویاهای خود و خلاقیتی که دارند روی پارچه های کتان، زربافت، ابریشمی، پشمی و پنبه ای روش های مختلف سوزن دوزی را اجرا می کنند و در آن از نخ های ابریشمی، پشمی، گلابتون، نقده، ملیله، سرمه و الیاف مصنوعی استفاده می شود.

زنان و دختران در سوزن دوزی روی سطح پارچه های ساده، طرح هایی را با نخ های رنگی ترسیم می کنند که این کار با کمک سوزن و قلاب انجام می شود و بخیه های ظریفی روی پارچه می دوزند. در روش های اجرای سوزن دوزی تنوع زیادی وجود دارد. معمولا برای سوزن دوزی از کارگاه سوزن دوزی (قابی به شکل مستطیل یا دایره برای صاف نگه داشتن پارچه) استفاده می شود.

سوزن دوزی های سنتی ایران یکی از روش های دیرینه تزئین جامه و بسیاری از منسوجات است که به نوعی در زندگی بشر کاربرد داشته و دارد.

سوزندوزی بلوچ را باید در زمره یکی از اصیل ترین و جالب ترین صنایع دستی کشور به حساب آورد. این صنعت که در آن ذوق و خلاقیت زنان سوزن دوز به صورت طرح های سنتی محلی که بیانگر خصوصیات و ویژگی های هر منطقه است ، خلاصه می شود و امروزه در میان صنایع هنری و سنتی کشور مرتبه و مقام بسیار والایی دارد.

در مناطق شهری و روستایی بلوچستان کمتر زن یا دختری را می توان دید که با این هنر اصیل و ارزنده آشنایی نداشته باشد و اصولا سوز ن دوزی آن چنان با زندگی زن بلوچ آمیخته که وقتی درصدد یافتن منشا و مبدا آن برآییم در این کار توفیقی چندان نخواهیم یافت ، زیرا هر دختر بلوچ از سنین کودکی ، ضمن آموختن و انجام امور مربوط به خانه داری موظف به فراگرفتن سوزن دوزی نیز هست.

شناخت این هنر ارزنده توسط ساکنان سایر شهرها با افزایش تقاضا برای محصولات سوزندوزی و تولید در مناطق مختلف مقارن بوده است و از این رو انواع رومیزی، کوسن ، سفره، آباژور، پرده ، کیف، جای جوراب، کیف بغلی، کیف پول، جلد عینک، جای کلید، جای دستمال کاغذی، دستمال سفره، شلوار، کت ، مانتو، کراوات، پارچه ، کفش، کمربند، کیف، آباژور، چکمه، شلیته، بلوز، کاپشن، جلد آلبوم، قاب عکس و... تهیه می شود.

از دیگر مناطق ایران که سوزن دوزی رواج دارد، منطقه ترکمن است. سوزن دوزی ترکمن که به آن سیاه دوزی نیز اطلاق می شود، زمانی کاربرد فراوانی داشت و در جامعه سنتی ترکمن برای تزئین لباس های مردان، زنان و کودکان و همچنین پرده ها نیز استفاده می شد، اما امروز این هنر در لباس زنان دیده می شود. نوع دوخت آن زنجیره فشرده و بسیار ریز است که در ترکمنی به آن «سانجیم» می گویند و بیشتر از نقوش هندسی و قرینه به صورت ذهنی بهره می گیرد.

به گفته فعالان این صنعت دستی، ترکمن ها از قدیم الایام به تهیه ابریشم که به عنوان ماده اصلی سوزن دوزی تلقی می شود، می پرداختند و دختران و زنان لباس های خود را با نخ های ابریشمی که با رنگ های طبیعی رنگرزی می شد، سوزن دوزی می کرده اند.

پارچه های ابریشمی جهت تهیه «چِرپِه» (روپوش کوتاه زنان)، «کورتِه» (روپوش بلند زنان)، «چاکمن» (روپوش مردانه) و پارچه های پشمی برای دوخت «چابیت» (کت) استفاده می شود.

امروز اگرچه حمایت ها از این هنر بیشتر شده، اما با توجه به این که این هنر در برخی از خانواده ها تنها راه امرارمعاش است، نیازمند آن است تا امکانات لازم در تامین پارچه و نخ برای آنها فراهم شود و بازاریابی مناسبی برای تولیدات صورت گیرد، اما به گفته برخی از سوزن دوزان بلوچ تولید انبوه کارگاهی این رشته باعث شده که محصول نهایی کیفیت لازم را نداشته باشد و با قیمت بسیار ارزان به فروش برسد که در نهایت این هنر اصیل را بین زنان سیستان و بلوچستان تهدید می کند.    
منبع:jamejamonline.ir   

ویدیو مرتبط :
گره چینی، هنری هزار ساله در آستانه فراموشی

---

خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :

سوزن دوزی و ملیله دوزی اصفهان

 

 

هنر سوزندوزی ، قلاب دوزی و ملیله دوزی یکی از مشخص ترین شعبات صنایع دستی استان اصفهان است که قدمت آن به قبل از دوره صفویه می رسد و انواع محصولاتی که به وسیله آن ها تزیین می شوند شامل سجاده - جلد قرآن - انواع بقچه ها - رومیزی - زیر بشقابی - زیر قلیانی و غیره می باشد.

ملیله از نظر جنس بر دو نوع است: اصل و بدل .

ملیله اصل از رشته های بسیار نازک نقره تشکیل شده که آنرا می تابانند با به صورتی شبیه فنر در آید و برای دست یابی به صورتی شبیه فنر در آید و برای دست یابی به ملیله ی طلا آن ها را آب طلا می دهند ملیله ی بدل از مفتولهای برنجی به ضخامت 15/0 و 18/0 میلی متر تهیه می شود. برای تهیه ی ملیله ی بدل طلا از همین نوع برنج که رنگ طبیعی طلایی دارد استفاده می کنند و برای تهیه ی ملیله ی بدل نقره آنرا آب نقره می دهند که تمام این کارها در بازار و توسط افرادی به نام رزکش صورت می گیرد و از این ملیله ها برای دوخت انواع نقوش بر روی پارچه های دست بافت، ترمه یا مخمل استفاده می نمایند.

مشخصات سوزندوزی ، قلابدوزی ، ملیله دوزی در سوزندوزی طرح را از طریق نخ کش کردن زمینه ی پارچه مشخص می کنند و با سوزن و نخ مراحل مختلف سوزندوزی را که شامل دور دوزی - توری دوزی - توری گلدوزی - سکمه دوزی - شبکه دوزی - ستاره دوزی - گل اشرفی دوزی - زیر رفت دوزی - تکه دوزی و خامک دوزی - می باشد می دوزند. در قلاب دوزی ابتدا طرح مورد نظر را با کپی یا صفحات کاغذ گراف که طرح روی آن به وسیله سنجاق سوراخ شده با پودر زغال یا گچ علامت گذاری کرده و سپس با مداد پررنگ می کنند یا اینکه توسط قالبهای مخصوص قلمکار و طرح را روی پارچه منعکس کرده و سپس با استفاده از قلاب و نخ مخصوص شروع به دوختن می کنند. در ملیله دوزی قطعات ملیله ی اصل یا بدل را بر روی پارچه های ترمه یا مخمل می دوزند و ملیله دوزی از نظر مشخصات کاملاً با قلابدوزی و سوزندوزی فرق می کند به این ترتیب که مراحل مختلفی را در تولید می گذارند و تشکیل شده است از یک پارچه اصلی مخمل یا ترمه ویک پارچه زیر مخمل یا زیر ترمه از جنس متقال یا کتان که بطرز خاصی با سریش به آن چسبانده می شود و پس از پیاده کردن طرح، قطعات ملیله روی آن دوخته می شود و سپس با پارچه ی دیگری از نوع چیت گلدار یا قلمکار که با زمینه ی مخمل یا ترمه ی ملیله شده هماهنگی دارد، آستر می شود. پیاده کردن طرح های ملیله دوزی روی منسوجات مخمل یا ترمه بخاطر خواب داشتن سطح پارچه با سوزندوزی و قلاب دوزی فرق می کند و توسط کپی یا قالب قلمکار نمی توان طرح را منعکس نمود. سکمه دوزی سکمه دوزی عبارت است از بیرون کشیدن تعدادی تار یا پود یا هر دو از نقطه یا نقاط معین از پارچه و پر کردن جای آنها با سوزن دوزی بطوریکه نقش از آن پدید آید جای بریدن نخها را با ردیفهای فشرده و ظریف بخیه دوزی شده حفظ می کنند و با گلدوزی اضافی در جائی که نخهایش بیرون کشیده شده نقش ستاره ای را نمایان می سازند. سکمه دوزی اغلب همراه با قلاب دوزی صورت می گیرد. معمولاً سکمه دوزی بر روی رومیزی و دستمال سفره و مانند آن انجام می شود و شکیبائی بسیار می خواهد . برای سکمه دوزی از پارچه های ساده که تاروپود آن عمود بر هم بوده و حتی الامکان دارای یک ضخامت باشند استفاده می شود. سکمه دوزی بیشتر در اصفهان رایج استو هر صنعتگر حدود 10 ساعت در روز کار می کند زنان سکمه دوز یک شرکت تعاونی نیز دارند که این شرکت کمک هائی هم به آنها می نماید خرید هائی که از اجناس سکمه دوزی شده انجام می شود بیشتر توسط سازمان صنایع دستی است . سکمه دوزی در یزد نیز رواج دارد و هموطنان زرتشتی بخاطر حفظ سنن و آداب خود به آن می پردازند. معمولاً زرتشتیان حتماً جزء وسایل دختران خود که ازدواج می کنند و می خواهند عروس شوند وسایل سوزندوزی که سکمه دوزی نیز جزئی از آن است قرار می دهند.