فرهنگ و هنر
2 دقیقه پیش | تشریفات بهبود | تشریفات و خدمات مجالستشریفات بهبود | تشریفات و خدمات مجالس | برگزاری مراسم عروسی | باغ عروسی تشریفات ۵ ستاره بهبود با مدیریت بهبود اصلانی صاحب سبک در اجرای دیزاین های ژورنالی و فانتزی ، اجرا ... |
2 دقیقه پیش | خواندنی ها با برترین ها (81)در این شماره از خواندنی ها با کتاب جدید دکتر صادق زیباکلام، اثری درباره طنز در آثار صادق هدایت، تاریخ فلسفه یونان و... آشنا شوید. برترین ها - محمودرضا حائری: در این شماره ... |
زیلوبافی یزد جامانده از زیر اندازهای سنتی
زیلو بافی یکی از هنرهای با ارزش بوده که نشان از دقت نظر و نگاه ظریف و زیبا پسند ایرانیان دارد. این که این هنر نخست از کدام نقطه از ایران بزرگ برخاسته به درستی نمی توان مشخص کرد؛ چرا که تاریخی دقیق تر وجود ندارد و منابع مکتوب نیز دارای آن چنان اطلاعاتی نیستند که بتوان از روی آن ها سوابق تاریخی زیلو را بررسی کرد.
در منابع تاریخی موجود نیز مشخصاً به زیلو پرداخته نشده و تنها هر کجا نامی از بنایی خاصه مساجد بوده در توصیف موقعیت و دارایی های آن مسجد نامی از زیلو نیز به میان آمده است؛ با توجه به اینکه این نوشتارها نیز اطلاعات کمی از زیلوهای بعد از اسلام به دست می دهند و مطلبی درباره ویژگی های این هنر در قبل از اسلام ندارند.
درباره چگونگی شکل گیری این هنر برخی نیز بر این نظرند که زیلوبافی متأثر از حصیربافی و مرحله تکامل یافته حصیربافی است و برخی نیز واژه زیلو ( zillu ) را در فرهنگ غرب برخاسته از همین هنر حصیربافی می دانند و معتقدند که این واژه از فرهنگ ایران به غرب راه یافته و نتیجه آنکه چون زیلو شباهت بسیاری به حصیربافی دارد، بدین نام شهره شده است.
زیلو که بافت آن در استان یزد و خاصه در شهری چون میبد از جایگاهی والا برخوردار بوده است، از قدیمی ترین محصولات صنایع دستی استان به شمار می رود، به طوری که در میبد قدمت آن به پیش از اسلام می رسد و حتی عقیده بر این است که زیلو از ابداعات آن خطه بوده و گسترش بافت آن به وسیله استادکاران میبدی صورت گرفته است.
زیلو فرش دشت های کویر، دارای ظاهری ساده، خنک و با دوام است که می تواند طراوت شن های کویر را در شب های تابستان به تن آدمیان گرما زده بنشاند و خستگی روز را از تن آنها بیرون کند.
خاستگاه این فرش و مرکز گسترش آن در میبد بوده اگر چه باید دانست که استادکاران میبد دیر زمانی است که با زیلوبافی آشنایی دارند و قطعاً در شیوه بافت و نقوش آن دخل و تصرفاتی کرده اند، ذکر این نکته که میبد خاستگا هنر و صنعت زیلوبافی بوده و زیلو بافان میبد آن را به دیگر شهرها برده و گسترش داده اند، خالی از اغراق نیست.
اگر چه ذکر این نکته لازم است که آن چه از زیلوهای قدیمی در مساجد استان یزد می توان یافت عمدتاً در کارگاه های زیلوبافان میبد طراحی و اجرا شده است که برخی از این زیلوها ثبت و ضبط تاریخی پیدا کرده و بسیاری نیز به سبب بی توجهی از بین رفته اند.
این رشته از صنعت، به دلیل ویژگی خاص کاربری، عدم وابستگی به فناوری خارج، اشتغال زایی و رابطه با صنعت جهانگردی از جایگاه ویژه ای برخوردار است.
زیلوبافان میبدی این صنعت را از ابداعات اجداد خود می دانند و از گذشته روستاها و شهرهای این منطقه مرکز زیلوبافان ایرانی بوده و اینک نیز کارگاه های زیلوبافی در این شهرستان دایر و فعال است.
نفیس ترین زیلوی میبد نیز متعلق به قرن ۱۲ هجری قمری است که بر روی آن ۲۴ سجاده طراحی شده و در حاشیه آن نام واقف و تاریخ ۱۱۸۸ هجری قمری نقش بسته است.
از دیگر زیلوهای قدیمی و بی نظیر بافت میبد می توان به زیلوی مسجد جامع هفتادر در عقدا مربوط به قرن ۱۱هجری قمری، زیلوی آویخته در مسجد امیر چخماق یزد مربوط به قرن ۱۳هجری قمری و زیلوهای کهنه مسجد رکن آباد میبد اشاره کرد.
● مواد اولیه
نخ پنبه که به عنوان ماده اولیه و پایه تولید زیلوست در گذشته به کمک چرخ های نخ ریسی در محل تولید می شد. پنبه را بعد از ریسیدن به کلاف می کردند و برای تار و پود زیلو به کار می بردند. این نخ در اصطلاح محلی هری یا «نخ رسمی » نام داشت زیلویی که با نخ رسمی بافته می شد، دارای استحکام زیادی بود و ظرافت آن نیز به کیفیت مرحله نخ ریسی و البته دقت در بافت بستگی داشت.
● رنگ و بافت
سایر فرش های تولید شده در ایران از تنوع رنگی کمی برخوردار است. اگر چه تعداد رنگ هایی که به طور مجزا در زیلوهات به کار می رفته قابل توجه است، هر فرش به تنهایی معولاً دارای دو رنگ بوده است؛ مانند سبز، نارنجی، آبی ، سفید، قهوه ای، سفید، زرشکی، سفید و گلی، آبی.
این سادگی و بی پیرایگی باعث شده است که زیلو با معماری مکانی که مفروش کرده هماهنگ شود. خلاصه زیلوهای مسجدی که رنگ آبی و سفید آن تطبیقی کامل با رنگ کاشی های فیروزه ای و رنگ آجر کاری ها و گچ بری ها داشته است.
بسیاری از نقوش زیلو نیز متأثر از نقش های آجرکاری ها و کاشی کاری های مساجد بوده است.
رنگ های به کار رفته در زیلو نیز همانند سایر مواد آن در منطقه تهیه می شده است. ماده اولیه آن رنگ ها عموماً روناس (برای رنگ های طیف قرمز )، نیل (برای رنگ های طیف آبی)، و پوست گردو (برای رنگ های طیف قهوه ای) بود.
این رنگ ها که منشأ گیاهی داشت، ثابت بود و در مقابل نور خورشید و شستشو مقاومت بسیاری از خود نشان می داد.
چنان که اشاره شد زیلوهای قدیمی متأسفانه در بدترین شرایط ممکن نگهداری شده اند؛ با این وجود پس از گذشت چند قرن رنگ خود را همچنان حفظ کرده اند.
زیلوها از نظر کاربرد و رنگ به طور کلی به سه گروه تقسیم می شوند:
۱) زیلوهایی که با رنگ آبی و سفید بافته می شود و مختص مساجد و اماکن متبرکه است.
۲) زیلوهای جوهری که با رنگ آبی و گلی بافته می شود و برای مصارف خانگی کاربرد دارد. این نوع زیلو نسبتاً ارزان قیمت است.
۳) زیلوهای نفتال که با رنگ سبز و گلی بافته می شود و مرغوب ترین نوع زیلوست.
ذکر این نکته نیز خالی از لطف نیست که اگر روزی از روی زیلوی میبد فرشی صنعتی ساخته شود که چند صد سال کار کند و با عرضه به جهانیان میلیون ها دلار در آمد برای کشور عاید شود نباید شگفت زده شد زیرا الیاف اکرولیک و پلی استر برای مبتلایان به اگزمای پوستی مضر است لذا مفروشات طبیعی به مانند "زیلو" بهترین مفروشات برای این بیماران است.
منبع:chtn.ir
ویدیو مرتبط :
بازار سنتی یزد
خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :
نگاهی بر نساجی سنتی استان یزد
- مقدمهای برنساجی سنتی:
كارگاههای مختصر و نمور و و نیمه تاریك، زحمتكشترین كارگران را به درون كشیده است ، دراین كارگاهها ، كارگران پیر و جوان با وسایل بسیار ساده و ابتدایی پای دستگاههای سنتی جهت احیاء میراث نیاكان خود به بافندگی فرآوردههای دستی مشغولند. بافتههای آنها اگرچه ساده به نظر میرسد ، اماتلاشی های ستودنی آنها در كارهای مقدسشان و در نقشها نمایان است. كارگران دستباف جزء محرومترین كارگران هستند كه درشرایط ناهنجار محیط كار، تلاش ما فوق تصور ،دارند.
صنعت نساجی به عنوان یك صنعت اصیل و سنتی است كه سابقهای بس طولانی در استان یزد دارد. این صنعت در این منطقه علاوه بر تاریخچه طولانی پیشرفت و ترقی بسیار شایان توجهی نموده و به یقین میتوان ادعا نمود میزان رشد وتوسعه آن چشمگیر بوده است.
اولین مبحثی كه در زمینه صنایع دستی استان مورد بررسی و توجه قرار میگیرد همین هنر صنعت منسوجات یزدی است.
_ چگونگی وضعیت كارگاههای نساجی:
صنعت نساجی به عنوان یك صنعت اصیل و سنتی است كه سابقه بس طولانی در استان یزد دارد . این صنعت در این منطقه علاوه بر تاریخچه طولانی،پیشرفت و ترقی بسیار شایان توجهی نموده و به یقین میتوان ادعا نمود میزان رشد و توسعه آن چشمگیر بوده است. یكی از علل این پیشرفت در این منطقه را می توان وجود راه ابریشم كه یكی از رگهای اصلی اقتصادی مملكت بوده است، دانست.
بنابراین راه ترقی این صنعت و علاقمند شدن افراد به آنرا همین عامل باید به حساب آورد.
این فكر ازابتدا به صورتی بسیار ساده و با تهیه دستگاههای خیلی مختصر انجام پذیرفت دستگاههای بافندگی اولیه را اكثرا زنها به عنوان تنوع شغلی خانه داری اعمال مینمودند. بر اثر رونق روزافزون به تدریج بعد اقتصادی آن مورد توجه قرار گرفت و جاذب نه تنها زنان خانواده، بلكه مردان واقع شد و به همین واسطه فكر تكمیل نمودن دستگاه در اذعان عمومی به وجود آمد.
الف) كارگاههای بافندگی كوچك:
این كارگاهها كه مرحلهای بعد از بافندگی دستی است، توسط مردان به مرحله اجراء در میآید. در محلات قدیمینشین یزد از قدیم الایام صدای چرخش دستگاههای نساجی كه مردم یزد آنرا شعربافی مینامند طنینانداز بوده، امروز هم هنوز قطع نشد ه است. این دستگاهها كه نسبت به دستگاههای اولیه تكمیلتر شده به دستگاههای ماكوپران معرف است و امروزه جای خود را به دستگاههایی داده است كه به وسیله برق كار میكند.
این صنعت تا قبل از پیروزی انقلاب در زمره صنوفی نبوده اندكه اقتصاد آنها مورد توجه دولت باشد. صنعتگران این هنر - صنعت مواد اولیه خود را از بازار تهیه نموده و كار تولید خود را به هر میزان و هركیفیت كه مایل بودهاند ادامه میدادند که بعدا" تحت پوشش شركت تعاونی به عنوان " واحدهای بافندگی" مشغول به فعالیت هستند. مواد اولیه دستگاههای نساجی در سابق به علت عدم گسترش جمعیت از محل به وسیله كشت پنبه و یا پشم گوسفند و كرك شتر در محل تهیه می شد. ولی بر اثر پیشرفت تكنیك و گسترش جمعیت و پیدایش الیاف مصنوعی كه آن هم یكی از واردات مملكت است مواد اولیه مصرفی تغییر کرده، این طبقه نساجی شعربافی سالیانه حدود 53 میلیون متر انواع پارچه های نخی از قبیل متقال نخی،متقال سفید، جیم مشكی، پارچههای پیراهنی و پیژامه و تولید چادر شب،دستمالهای نخی و ابریشمی و روكش از جمله دیگر تولیدات این شعربافیها میباشد.
ب)پراكندگی كارگاههای شعربافی:
چگونگی استقرا اینگونه كارگاهها،یكی از اساسیترین و مهمترین تزاحم شهروندان یزد محسوب می گردد. زیرا در محلات قدیمی به خصوص سمت شمال شهرو در هر گوشه صدای دستگاه بافندگی به گوش می رسد.
این كارگاهها را می توان به دو گونه تقسیم نمود.
1) كارگاههای بافندگی بیرون از منزل كه جنبه تولیدی غیر خانگی دارد.
2) كارگاههای بافندگی داخل منازل كه جنبه تولیدی خانگی دارد.
د) دستگاههای بافندگی:
مختصات دستگاه بافندگی دستی:
دستگاههای سنتی عموما چوبی و اندازههای آن برای بافت منسوجات مختلف ،متفاوت است. هر چه عرض دستگاه بیشتر باشد به همان نسبت عرض پارچه تولیدی آن زیادترخواهد بود . عرض دستگاههای سنتی با یكدیگر متفاوت و معمولا از 150 تا 250 سانتیمتر متغیر می باشد.
هر دستگاه شامل قسمتهای زیر میباشد
1- پدال 2- نورد 3- شانه 4- وردها
5- میل میلكها 6- ماسوره دان 7- ساز 8- جعبه ماسوره
9- تارها 10- قلبك 11- عمامه 12- كیسه شن یا خاك
13- ماكو 14- گرت 15- متید 16- دفتین یا دفر
1- پدال یا به اصطلاح بافندگان یزد «پوشال»:
تختهای است كه با زنجیر یا نخ به وردها متصل شده و با فشار پای بافنده وردها را به بالا و پایین برده و دهانه كار را ایجاد می نماید.
2- نورد:
وسیلهای است استوانه یی شكل كه در قسمت تحتانی دستگاه بافندگی قرار داشته و پارچهی بافته شده بدور آن پیچیده میشود.
3- شانه:
هر دستگاه مجهز به شانهایی است دندانه وار كه طول آن اندكی بیش از عرض پارچه و كارش كنترل و یكنواخت نمودن عرض پارچه و استحكام بخشیدن به درگیریهای تار و پود است. نمره های شانه بستگی به تراكم نخهای تار در پارچه داشته و معمولا هر بافنده شانه های متعددی با نمرات مختلف در اختیار دارد. شانهها ، نئی و فلزی است . ولی امروزه از شانه های فلزی با استانداردهای مشخص استفاده می شود.
4- وردها:
وردها قسمت مهمی از دستگاه بافندگی را تشكیل میدهد و كارش طبقهبندی كردن تارها است و در ایجاد دهانه كار و نقش طرح سهم عمدهای دارند. تعداد وردهای هر دستگاه بر حسب تولید و عرض آن متغیر است. دستگاههای بافندگی رایج عموما 2 وردی یا 4 وردی است.
5- میل میلكها:
قسمتهای فلزی باریك و میلهئی شكل هستند كه دروسط آنها سوراخی تعبیه شده و به تعداد لازم به صورت عمودی در داخل ورد قرار میگیرد سوراخ میان میلكها جهت عبور نخ های تار به كار می رود وبه نسبت طرح پارچه معمولا از هر سوراخ یك نخ عبور نموده و یا از روزنه های خاص نخ عبورداده می شود.
6- ساز:
ابزاری است چوبی و قرقره مانند كه میلهای به آن متصل و برای سهولت بافندگی نخ از شیار آن عبور می كند.
7- ماكو:
وسیلهای است که ماسوره در داخل آن قرار گرفته و در عرض دستگاه به صورت رفت و برگشت از میان دهانه تارها حركت نموده و باعث قرار دادن پود به داخل تارها میشود.
8-متید:
وسیلهای است گیره مانند كه طول آن معادل عرض پارچه که به دو سرآن سوزن تعبیه شده و به دو لبه پارچه فرو رفته وعرض آن را ثابت نگه میدارد.
9- دفتین یا دفر:
وسیلهای است كه شانه بافندگی در داخل آن قرار گرفته و به وسیله آن به قسمتهای لبه پارچه ضربه زده تا درگیرهای تار و پود آن محكم و ثابت شود.
10- ورت یا گرت:
ابزاری است كه از مخلوط شدن تارها جلوگیری و تارها را به شانه هدایت می كند.
جدول منسوجات بومی منسوخ شده استان یزد:
- بسیاری از پارچههاو منسوجات استان منسوخ شده است. كه رشتههای بومی و منسوخ شده منسوجات یزدی به شرح زیر می باشد:
رشته بومی منسوخ شده (منسوجات)
1 زری بافی
2 كارت بافی
3 مخمل بافی
4 ترمه بافی
5 حوله بافی
6 دندانی
7 كیسه حمام
8 كرباس بافی
9 قناویز بافی
10 بقچه بافی
1 - زری بافی:
زری بافی یكی از هنرهای قدیمی ایران است و نمونه های پارچه ابریشمی زری كه از دوره ساسانیان به جا مانده، روشنگر این موضوع می باشد. استفاده از نخ زری در بافت پارچه از زمانهای دور رایج بوده است. در زند اوستا از قالیچههایی كه با نخ طلا بافته شده و همچنین از لباسهای زر بفت داریوش سوم كه دارای جلوهای خاص بوده یاد شده است. بر اساس برخی منابع چینی مربوط به قرن ششم بعد از میلاد نمونههایی از زری بافی ایران برای امپراتوری وو( wu ) فرستاده شده و در گزارشهای مسافرین چینی به این موضوع اشاره شده است . در گذشته تهیه پارچههای پشمی وزربفت درشوش، شوشتر، جندی شاپور و خراسان رایج بوده است.
_ وضعیت زری بافی در گذشته:
زری نفیسترین و افسانهترین منسوج ایرانی كه در روزگار رونق و رواج خود، شهرتی عالمگیر داشته و هم اكنون نمونههایی از آن زینت بخش موزهها و سایر و مراکز هنری ایران و دیگر كشورهای جهان است. دارای سابقهای طولانی از لحاظ بافت و تولید می باشد. هر چند كه در تاریخ نساجی ایران زمان پیدایش زری ناپیداست، ولی به طور اجمال از تاریخ و كتب قدیمه چنین استنباط میشود كه نخست در زمان هخامنشیان و سپس درزمان ساسانیان بافتن پردهها و پارچههای زری رواج داشته و برای تزیین كاخهای سلاطین و كلیساهای جهان به كار می رفته است. ضمن آنكه "هرودوت" و "اوستا" چیزی شبیه به زری راوصف كردهاند.
مراكز عمده زری بافی ایران در گذشته یعنی اصفهان ،ابیانه یزد و كاشان، همواره مركز تجمع هنرمندان و طراحان و اساتید این رشته از هنر _ صنعت كشورمان بوده و از مراكز فوق الذكر همواره بهترین وارزندهترین پارچههای زری تولید و به دیگر نقاط جهان صادر میشده است.
- مواداولیه در زری بافی:
عمدهترین ماده اولیه مورد مصرف در زری بافی، ابریشم طبیعی است كه برای بافت زمینه ابریشم ساده و برای بافت نقوش از نخ ابریشمی با رو پوش طلا یا نقره استفاده به عمل می آید كه نخ نوع دوم یعنی روپوش دار در داخل كشور تولید نمیگردد و از خارج تامین می شود.
رنگرزی نخهای ابریشمی نیز در گذشته تماما با استفاده از رنگهای طبیعی صورت میگرفته و امروز نیز اكثرا" رنگهای طبیعی ،تشكیل می دهد و از رنگهای شیمیایی به میزانی بسیار محدود و در مواردی خاص استفاده می شود و باید گفت كه یكی از ویژگیهای چشمگیر انواع منسوجات ایرانی در روزگاران گذشته از جمله پارچه زری، در استفاده از رنگهای طبیعی در رنگریزی نخهای مصرفی آن بوده است. امید آنكه زری این پارچه ظریف و زیبا با ویژگیهای خاص و هنرمندانهاش بیش از بیش مورد توجه قرار بگیرد و مجددا" احیاء شده و از هنرمندان و اساتید آن خاص بعمل آید.
- چگونگی تولید پارچه زری:
تولید زری به دو صورت انجام میگیرد:
1- با استفاده از دستگاههای سنتی
2- با استفاده از دستگاه ژاكارد
1- دستگاههای سنتی:
زری بافی كه نزد اهل فن به دستگاههای «دستوری» شهرت دارد از شكل ظاهری تا حدودی شبیه سایر دستگاههای نساجی سنتی میباشد، و كار تولید توسط دو نفر صنعتگر یعنی یك نفر بافنده و یك نفر «گوشواره كش » (همانند دستگاههای سنتی ترمهبافی) صورت میپذیرد و در واقع می توان گفت پارچه زری حاصل هماهنگی و همكاری و هنر، بافنده و گوشواره كش میباشد.
2-استفاده از دستگاه ژاكارد:
برای تولید زری دارای سابقهای چندان طولانی نیست و دستگاه ژاكارد به خاطر افزایش سرعت در تولید پارچه زری و صرفهجویی در هزینه وقت صنعتگران به كار گرفته شده است.
با استفاده از دستگاههای سنتی زری بافی،میتوان به تولید حدود 30 سانتی متر در روز دست بافت حال آنكه در صورت استفاده از دستگاه ژاكارد این میزان به حدود100 سانتی متر در روز افزایش مییابد.
در تولید زری تماما از طرحها و نقشهای اصیل و سنتی استفاده میشود و به جرات میتوان اظهار نمود كه اكثر نقشهای سنتی و حتی نقشهای غامض و پیچیده، طی قرون و اعصار متمادی توسط هنرمندان زری باف بر روی پارچه زری پیاده شده است و این طرحها نه تنها شامل طرحهای ویژه پارچه بلكه شامل طرحهای و نقشهای ویژه سنگ و سفال و فلز و قالی و ... و حتی طرحهای ظریف مینیاتوری نیز می شود كه با ذوق و مهارت سرشار طراحان و بافندگان به اجراء در آمده است.
4- مخملبافی:
- تاریخچه:
بدون تردید مخمل را باید از نفیسترین پارچههای دستباف ایران دانست. زیرا پیچیدگی رو بافت،طرحهای زیبا و پر نقش و نگار و مواد اولیهی مرغوبی كه در تولید این پارچه به كار میرود، ویژگی خاص به آن بخشیده كه مخمل را از سایر دستبافتها متمایز میسازد.
در خصوص زادگاه این بافت بین صاحب نظران وحدت نظر وجود ندارد، چه عدهای آن را تنها بافت قرون وسطایی میدانند که از اروپا برخاسته است. از جمله آنكه «لاتور» به آن عقیده است كه ایتالیائیها تا قبل از قرن دوازدهم میلادی آن را پدید آوردهآند.« فیلیس آكرمان» طرفدار همین نظر است و مینویسد كه پس از آن تا پیش از قرن پانزدهم میلادی مخمل به ایران راه یافته است.
به هر حال از مجموع نظرات ارائه شده در خصوص زادگاه مخمل میتوان چنین نتیجه گرفته كه : مخملبافی كم و بیش در یك زمان در ایران و ایتالیا و چین تكامل یافته است.
مخمل ظاهرا پدیدآورده روش حلقهزنی است كه از سال 260 پیش از میلاد در مصر بكار می رفت. چه بافتهایی كه از حفاریهای دوره دودمان یازدهم به دست آمده نشان می دهد كه الگوها با حلقهزدن تارها و پودهای اضافی ایجاد شده است. تكهای از بافتههای قبطی در موزه بافندگی شهر لیون این تارهای اضافی را دارد و گواه ان است كه ازتكامل روش حلقه زنی مصریها به وجود آمده است. ولی فاصله میان این منشاء احتمالی مخمل و مخملهای دارای بافت ابریشم پر مایه امروزی چه از نظر زمان و چه مراحل تكامل بسیار است.
قدیمیترین مخمل ایرانی كه تاكنون شناخته شده مربوط به قرن دوازدهم یا پانزدهم میلادی است كه در موزه هنرهای تزئینی پاریس نگهداری میشود. ضمن آنكه بزرگ مخمل بافی درایران در سدههای گذشته ؛ كاشان یزد، تبریز، مشهدو هرات بوده و این پارچه نفیس از قرن شانزدهم از جمله صادرات مهم ایران به شمار رفته است.
برای تولید مخمل از ابریشم طبیعی استفاده میشود و نقشهای اصیل و سنتی مخمل به روی این پارچه حالت برجسته دارد كه این امر نشانه بارز تبحر و مهارت و در عین حال دشواری بافت آن است.
5- پردهبافی:
طبق انجام تحقیقات در استان یزد و بررسی كارگاههای سنتی دراستان در حال حاضر متاسفانه كارگاه پردهبافی فعالی در سطح استان وجود ندارد، و لیكن تا چند سال پیش بافت پارچه پردهای انجام میگرفته است.
بافت پارچه پردهای منحصرا در شهرستان یزد معمول و بافندگان اكثرا مرد بودهاند. دستگاه بافندگی فرآورده مذكور چهاوردی بوده است.
برای تهیه یك رو یه كار به طول 200 متر و عرض 25/1 متر عموما 5 بقچه نخ ویسكور تابیده نمره 32 و 9 بقچه نخ پنبهای نمره 5 جهت تار و پود مصرف میكند. تولید سالانه یك پرده باف به طور متوسط 3 رویه كار به بوده است.
6- رویه لحاف :
در شهرستان یزد تهیه پارچه دستباف دیگری به نام رویه لحاف معمول بوده و مهمترین ماده اولیه كه در تولید آن به كار می رود نخ ابریشم مصنوعی نمره 150 است كه نحوه رنگرزی نخ مورد مصرف در تهیه رولحافی مشابه رنگرزی نخ قابل استفاده در بافت رومیزی است.
رویه لحاف به وسیله دستگاه چهار ورودی با عرض متوسط 5/1 متر و طولهای متفاوت بافته میشود و بعد از تهیه به قواره های 210*135 سانتیمتر نیز هستند كه بیشتر به مصرف روتختی میرسد.
تار این مصنوع از نخ ویكوز دولای تابیدهی نمره32 و پود آن از نخ پشمی است و برای هر روتختی در ابعاد پیش گفته شده حدود 400 گرم نخ تار و 450 گرم سانتی متر نیز در بین بافندگان یزد رایج است كه برای هر قطعه حدود 600 گرم نخ پنبه ی 6 لا جهت تار و حدود 120 گرم نخ پشمی 76 جهت پود مورد استفاده قرار میگردد.
فرآوردههای یاد شده كلا به وسیله دستگاه چهار وردی بافته میشود ولی طی سالهای اخیر استفاده از نوعی دستگاه هفت وردی كه قادر به تهیه پارچههایی با عرض 5/3 متر نیز می باشد در بین بافندگان رواج یافته وبه وسیله آن منسوجاتی تولید میكنند كه در نوع خود منحصر به فرد است.
7- شمد بافی:
شمد نوعی پارچه ابریشمی یا پنبهای است كه معمولا به عنوان روانداز در فصل تابستان استفاده میشود. در تهیه شمه از ابریشم مصنوعی به عنوان پود و از نخ پنبهای نمره 20 دولا به عنوان تار استفاده میشود. كه هم اكنون اكثرا توسط دستگاههای تك فاز بافته میشود.
شمدها معمولا 150*220 سانتیمتر است و دارای 27 چله میباشد.
8- چادر شببافی:
چادر شببافی یا كاربافی نوعی صنعت خانگی است كه بیشتر در شهرستان یزد، اردكان و بخش زارچ تهیه میگردد. مردان و زنان در كنار كشاورزی به بافت چادر شب مشغول و بیشتر در ابعاد 200*200 سانتی متر با طرح چهار خانه یا پپچازی تهیه میشود و با رنگهای مركب از نیلی، قرمز،زرد،سبز و مشكی آمیخته شده اكثرا به مصرف رختخواب پیچی میرسد.
نوع مواد اولیهای كه برای چادر شب مصرف میگردد مختلف بوده و از لحاظ قیمت نیز متفاوت است، ولی به طور كلی این مواد شامل نخ پنبهای نخ و یسكوز، مواد رنگی و نشاسته میباشد. برای چادر شب رختخواب پیچی از نخ 30 دولا ویسكوز جهت تار و در بعضی مواقع از نخ 20 دولا ویسكوز نیز استفاده میشود و پودر آن را نخ نمره 12 یك لا ویسكوز تشكیل میدهد. ولی برای چادر شب صحرائی كه بیشتر در كشاورزی از آن استفاده می شود نخ مورد مصرف در تار و پود آن را به ترتیب نخ نمره یك لا پنبهای و نخ 20 دولا تشكیل می دهد.
دستگاههای چادر شب بافی چهار وردی بوده و عرض اغلب آنها 5/2 تا 3 متر است.
9- بافت دستمال:
که سه نوع دستمال می باشد:
الف) دستمال عشایری
ب) دستمال ابریشمی
ج) دستمال مرسریزه
الف) دستمال عشایری:
تولید دستمال عشایری در استان یزد به صورت كارگاهی که دستبافان مرد با دستگاه سنتی چاله ای كه قدمت آن به قرنها می رسد در كنار دستگاههای تك فاز بیشماری متدوال است. سهم زنان در تولید دستمال فقط به گره زنی و ماسوره پیچی محدود و ویژگی دستمال عشایری به دلیل متفاوت بودن ابعاد آن است، ولی بیشتر در اندازه های 120*120 سانتیمتر بافته می شود.
هر بافنده در روز با دستگاه چهار وردی چوبی در ازای 8 الی 10 ساعت كار طاقتفرسا قادر به تولید 2 عدد دستمال می باشد. دستمالهای عشایری مختص شهرستان یزد بوده و بنا به اظهارات دستآندكاران به صورت ساده و الوان هفت رنگ تهیه می شود.
برای بافت یك دسته 8 تایی دستمال عشایری قریب به 650 گرم نخ ابریشم مصنوعی نمره 120 رنگرزی شده نیاز است كه درمدت 4 روز به اندازه های معمولی بافته می شود.
با انجام مراحل ذیل نخ تارآماده بافت میگردد:
1- آهاركشی یا شوكشی
2- ماسوره پیچی یا وركنی
3- چله كشی یاتنیدن
4- پیوند زنی
5- گره زنی
اغلب بافندگان دستمال در محلههای قدیمی مجتمع و اكثرا پیر و سالخورده و سن آنها بین 50 تا 70 سال است و تعداد دستبافان دستمال عشایری استان به 25 نفر می رسد.
ب ) دستمال ابریشمی:
بافت این نوع دستمال در شهرستان یزد رایج و از ویژگیهای آن نسبت به سایر دستمالها بافت 2 نقش كاملا متفاوت در دو طرف آن است كه به زیبایی و هنر و خلاقیت این رشته می افزاید. موقعیت فعلی تولید دستمال ابریشمی 2 نقش به دلیل صرف وقت زیاد و هزینه بالا و نبودن تقاضای كافی با دستگاههای سنتی از رونق همیشگی افتاده و به میزان بسیار كمی بافته می شود. با مروز زمان این فرآورده منقوش واصیل دستباف جای خود را به دستمال ابریشمی یك نقش و الوان هفت رنگ به اندازه های 25/1*25/1 سانتی متر داده است كه توسط دستگاههای سنتی دستی تولید می شود. از سوی دیگر دستمالهای ابریشمی یك نقش و 2 نقش در شهر یزد و بخش اشكذر به وسیله ماشینهای ژاكارد معمول گشته و بازار را از دست بافندگان سنتی گرفتهاند.
عمدهترین ماده اولیه مورد مصرف نخ ابریشم، مصنوعی است و مراحل تولیدان مشابه به نوع عشایری است با این تفاوت كه برای هر دسته 8 تایی دستمال ابریشمی حدود یك كیلوگرم نخ ابریشم مصنوعی است و از یك بقچه 12 تارو پود قریب به 10دسته 8 تایی و یا 80 دسته در دستمال به مدت 2 ماه بافته می شود.
ج) دستمال مرسریزه:
دستمال مرسریزه نخی به صورت كارگاهی توسط دستابافان مرد متداول و مواداولیه ی مورد مصرف شامل نخ دولا مرسریزه نمره 32 جهت تار و نخ نمره 20 مرسریزه یك لا جهت پود،سرپشم و نشاسته است . این نوع دستمال معمولا دراندازههای 90*90 بافته میشود. هزینههای ماسوره پیچی،آهارزنی،رنگرزی چلهپیچی و گرهزنی نیز اضافه می گردد. هر بافنده در روز در ازای 8 ساعت كار می تواند 3 عدد از آنرا تولید نماید. دستگاههای بافندگی دستمال نخیچها وردی و عینا مشابه سایر دستگاههای رایج است.
10- بقچه ، لنگ ، كیسه حمام:
به وسیله دستگاهها چهار وردی و با نخ ابریشمی نمره 150 فرآوردههایی در ابعاد 110*150 سانتیمتر تولید كه بیشتر به مصرف بقچه ولنگ و کیسه حمام می رسد گاهی نیز برای بافت لنگ از نخ پنبهای نیز استفاده می كنند.
منبع:mehrdadb54.mihanblog.com