آشنایی با قالی اراک

بیشترین فعالیت های فرش بافی در اراک تا آن جا كه از شواهد تاریخی بر می آید در اواخر زمان قاجاریه در این استان صورت گرفته و دلیل عمده آن را می توان به سعی و اهتمام تجار خارجی و تبریزی درپیشبرد این صنعت تعبیر كرد.

 

شاید اگر سیستم های پیشرفته بانکی به گونه ای که امروزه در خدمت تجار عملیات تبدیل اشعار و ارسال حواله های بانکی را انجام می دهند در گذشته نیز وجود داشت و این چنین سریع و مطمئن عمل می کرد. قالی بافی اراک به گونه ای امروزی و دست کم در کمیت فعلی آن نبود. تفسیر این کلام این است که چون شرکت سوئیسی- انگلیسی زیگلر که در اواخر قرن گذشته کالاهای انگلیسی را درایران معامله می کرد در تبدیل وجود کالاهای فروخته شده خود به لیره طلا و ارسال آن ها از طریق روسیه به لندن همواره دچار اشکال بود جهت رفع این اشکال درصدد می آید از محل درآمدهای حاصله از سلطان آباد(اراک فعلی) تعدادی قالی و قالیچه خریداری کرده به انگلیس بفرستند.

 

اولیای شرکت نامبرده با این ابتکار یک مرتبه با یک تیر سه نشان را می زنند به این گونه که علاوه بر رفع مشکل انتقال پول موفق به تحصیل درآمد بسیار زیادی از یک منبع پربرکت دیگری چون قالی گردیده و در این میان به پیکر بی رمق قالی بافی ایران نیز جان تازه ای می بخشند.

 

در اجرای این منظور درسال 1262 هجری شمسی این شرکت با تأسیس واحد نسبتاً بزرگی در سلطان آباد فعالیت های خود را در زمینه صنعت و تجارت قالی شروع کرده و به زودی دامنه آن را به سایر نقاط مستعد از جمله کرمان و تبریز گسترش داد. کارگزاران مسئول این شرکت با تهیه مواد اولیه مرغوب از جمله کلافهای رنگ شده و نقشه های مورد علاقه خود بر روی کاغذهای شطرنجی که به صورت یک سابقه خوب همچنان در قسمت نقش قالی ایرانی باقی مانده و سفارش بافت به بافنده های مستعد توانستند به صدور تعداد قابل توجهی فرش ایرانی به بازارهای خارج، دست یابند.

 

 

شرکت زیگلر بعد از این راه گشائی اولیه و داد و ستد سود آوری که از این طریق و همچنین خرید و فروش فرش های تاریخی ایران انجام داد اندکی قبل از آغاز جنگ جهانی اولی داوطلبانه از فعالیت های تجارتی خود در ایران دست کشید و میدان را برای سایر رقبای خود از جمله آلمانی ها و آمریکاییها که اندکی بعد ازآن ها در ایران راه پائی جسته بودند باز کرد.

 

دراین میانه تجار آینده نگر تبریزی نظاره گر بر فعالیت های این شرکت های بیگانه که به حق و ناحق برسر سفره پربرکت تجارت قالی نشسته بودند به موازات آنها به کاری مشابه در جهت تهیه قالی و قالیچه برای سفارش های اروپائی خود در میزان قابل توجهی دست زدند ولی همواره در جستجوی فرصت مناسبی بودند تا این لقمه چرب را از رقیب های خارجی خود بربایند.

 

شعله ور شدن آتش جنگ جهانی اول در 1914 در اروپا درست همان فرصات مناسبی بود که به آن ها هدیه می گردید. این جنگ که بازنده اصلی آن کشور آلمان بود موجب آن به سراسر جهان انگیزه دیگری بود که صنعت فرش را درتمامی مراکز بافندگی از جمله اراک دچار رکود ساخته و آینده آن را به زیرسئوال ببرد. خوشبختانه با رفع بحران و با سفارش هائی که اراک از مشتریان آمریکائی خود به خصوص برای قالی های ساروق دریاف کرد و هم چنین با علاقه مندی تجار تبریزی و سرمایه گزاران محلی که هم جوار با هم میهن های ترک زبان خود به این صنعت نوخاسته روی آور شده بودند. قالی بافی اراک توانست به رشد خود کم و بیش با آهنگ قبلی ادامه دهد.

 

در زمان جنگ جهانی دوم برای مدتی قالی بافی در اراک متوقف بود ولی در خاتمه جنگ دوباره رونق پیشین خود را بازیافت. تغییرات حاصل از این جنگ ها و هم چنین بحران اقتصادی آمریکا این بود که ابتدا شرکت های خارجی، شعبات خود را در ایران برچیده و ناگزیر شوند سفارش های خود را از طریق بازرگانان ایرانی انجام دهند و دوم اینکه در این گیر و دار نیز تجار تبریز جای خود را به سرمایه داران محلی واگذار کنند.

 

فرش های اراک بیشتر از انواع متوسط و مرغوب و گره فرش ها از نوع فارسی و پشم های به کار رفته در قالی بافی آن از نوع مرغوب می باشد. بد بافی و استعمال گره های تقلبی و یا جفتی کیفیتی است که در فرش های این ناحیه کمتر دیده می شود. بافنده اراکی بر اساس سنت های دیرین خود همواره از روی نقشه می بافد و طرح های آن از محلی به محل دیگر تغییر می کند.

 

اگر سابقه تاریخی را رها کرده و به مشخصه های بافت این ناحیه بپردازیم باید اضافه کنیم که فرش های اراک بیشتر از انواع متوسط و مرغوب و گره فرش ها از نوع فارسی و پشم های به کار رفته در قالی بافی آن از نوع مرغوب می باشد. بد بافی و استعمال گره های تقلبی و یا جفتی کیفیتی است که در فرش های این ناحیه کمتر دیده می شود. بافنده اراکی بر اساس سنت های دیرین خود همواره از روی نقشه می بافد و طرح های آن از محلی به محل دیگر تغییر می کند.

 

نقش فرش های آن دست کم در جدید بافت ها زیاد متنوع نیست. آن ها سال های درازی است که طرح های لچک و ترنج گلدار، هراتی، گل حنائی، مینا خانی و خرچنگی را در زمینه های قرمز مسی، قرمز لاکی و عاجی و بژ می بافند.

 

در ناحیه اراک از نظر مرغوبیت سه نوع فرش تولید می شود: مشگ آباد- محال- ساروق.

اگر ملاک، وجه تسمیه شهری را بر اساس کیفیت فرش های تولیدی در آن در نظر می گرفتند، مشگ آباد این شهر معطر در عالم خیال و بداقبال از نظر عاقبت که بر اثر تمرد مالیاتی ساکنان آن به امر فتحعلی شاه قاجار به توپ بسته شد و از نقشه جغرافیائی حذف گردید نامی چنین شامه نواز و فرح انگیز را نمی توانست به خود اختصاص دهد. متأسفانه از فرش های پست و نامرغوب آن در گذشته به تعداد زیاد به خارج صادر گردید و به نام فرش ایران لطمه زد.

 

فرش های محال بی آنکه مشخصه جغرافیائی خاصی را تداعی کنند به نوعی از دست بافت های شسته رفته تر از مشگ آباد با رنگ های شفاف تر و کلاف های مرغوب تر اطلاق می گردد. حال به فرش ساروق می پردازیم چراکه  فرش ساروق که یکی از مشهورترین فرش های اراک است.

 

 

فرش ساروق
قالی بافی مهم ترین صنعت ساروق است. در گذشته بیشتر قالیچه های ساروق از نقش ترنج الهام می گرفتند. این قالی ها بدلیل ریز بافت بودن و داشتن پرزهای کوتاه، همچون تخته ای سخت و فشرده به نظر می رسیدند و رنگ متن اکثریت آنها کرم و لاجوردی بود. این ویژگی ها موجب شد که قالی ساروق در سراسر ایران و جهان شهرت یابد. البته در حال حاضر تغییراتی در نقشه، رنگ، متن و طول پرزها ایجاد شده است. به این ترتیب که نقشه ها به صورت طرح سراسری گل و برگ است. 80 درصد متن به رنگ گلی است و ارتفاع پرزها به 10 میلی متر میرسد که با 25 تا35 چین در هر گره به شیوه فارسی باف بافته می شود.

 

در حال حاضر، بیش از 60 درصد تولید قالی منطقه اراک، از نوع ساروق است. در طرح های قالی مذکور، همواره یک نوع یکنواختی وجود درد. به طوری که در نقشه ها تنوع چندانی مشاهده نمی شود. تفاوتی که بین قالی ساروق با دیگر مناطق وجود دارد، در نوع استفاده از گره ها است. به این معنا که در قالی ساروق از گره فارسی باف استفاده می شود.

نقشه و طرح قالی ها و قالیچه های ساروق
نیمی از زیبایی قالی و قالیچه مدیون ذهن خلاق و هنرمند نقاشان و نقشه کشان قالی است. هر قالی بر اساس یک طرح از پیش طراحی شده که نقشه نام دارد، بافته می شود. این نقشه به منزله مدل نقاشی است که هر چه زیباتر و دلپذیرتر باشد زیبایی قالی بافته شده نیز افزایش می یابد. از این رو میتوان گفت که نه تنها قالی بافان هنرمند و چیره دست ساروقی که نقشه کشان بزرگ و توانای آن شهرت جهانی دارند. گرچه در حال حاضر در نواحی مختلف ایران از این نقشه ها استفاده می شود و نقشه ساروقی دیگر در انحصار قالی بافان ساروقی نیست، لیکن در هر جای دیگری نیز که از این نقشه ها استفاده شود، شهرت نقشه های قالی ساروق را به یاد می آورد.

 

استادان بزرگی به کار نقشه کشی قالی ساروق اشتغال داشته اند که آثار ارزشمندی نیز از ایشان به جای مانده است از جمله استاد عیسی بهادری که زمانی ریاست هنرستان فرش اصفهان را برعهده داشت. یکی از آثار برجسته این استاد هنرمند نقشه فرش بشریت است که هنوز هم قالی بافان اراک و ساروق از آن الگو می گیرند.

 

از دیگر استادان قدیمی و صاحب نام و پرکار ساروق می توان از استادان: ابطحی، هوشنگی، چگنی، فرهنگ، سوار آبادی، و برادران تهرانی نام برد.در حال حاضر نیز استادان توانایی چون اسماعیل خان فراهانی، آستانه، حمیدی و ابراهیمی از نقشه کشان اصلی نقشه های ساروق به شمار می روند.

 

نقشه های اصیل ساروقی عبارتند از : نقشه های مرغ و ماهی، مستوفی، پرده ای و گل و بوته. نقشه های دستگاهی، پرده ای، پیچ اروپایی، شاه عباسی، افشان و ترنج با گل و جانور، از جمله نقشه هایی هستند که بعد ها به عنوان الگوی قالی بافان ساروقی قرار گرفتند.

 

یکی از زیباترین جلوه های قالی بافی در ساروق قالیچه های تصویری است. پرویز قبادی در کتاب ارزشمند قالیچه های تصویری ایران به بررسی این نوع قالیچه ها پرداخته است.

قالی بافی و اعتقادات دینی در ساروق
قالی بافی بخشی از زندگی مردم منطقه ساروق است به نحوی که تارهای آن با تار و پود زندگی آنان در هم تنیده شده است و نقش های آن بیانگر نقش های اندیشه، احساس، ذوق، آرزو ها و تمنیات و ارزش های آنان است. در نقش ونگار قالی های این منطقه تاریخ، اقتصاد، هنر و فرهنگ مردم این مرز و بوم متجلی است تا جایی که ساروق بدون قالی هایش کالبدی بی روح و جان است. این صنعت حدود 700 سال است که همچنان در ساروق حفظ شده است.
منبع:tebyan.net

ویدیو مرتبط :
اراک- شعر خوانی شاعر بسیجی عباس احمدی- اراک

---

خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :

آشنایی با تاریخچه ی حلقه ازدواج

 

 

در یونان مدرن دو حلقه مورد استفاده قرار میگیرد، حلقه ی طلایی برای داماد و نقره برای عروس كه به نشانه یگانگی و برابری مبادله می شود ولی در واقع ارزش بیشتر حلقه ی مردان نشاندهنده ی برتری موقعیت آنهاست.در دوره ای نیز حلقه ی آهنی مرسوم بود كه به نشانه ی تعهد برای نامزد (عروس) فرستاده می شد.

 

 

این حلقه ی آهنی به عنوان نماد دوام و پایداری پیمان ازدواج ساخته می شد. در دوره های قبل حلقه هایی از جنس برنج و مس نیز دیده شده است. از نظر شكلی نیز یك حلقه ی  ساده همیشه تنها شكل حلقه ی ازدواج نبوده و گاهی اشكال مختلفی روی آن تراشیده و كندهكاری شده مثل یك كلید برای نشان دادن اقتدار خانگی زن.

 

 

در قرنهای 15 و 16 ایتالیاییها از حلقه ی ازدواج استفاده میكردند كه عمدتاً از جنس نقره بوده و با مینای سیاه_مینا كاری می شد. اروپاییان قرون وسطی نیز از الماس برای حلقه ی ازدواج استفاده می كردند و قدرت آن را حافظ پیمان ازدواج میدانستند. دهقانان ایرلندی نیز بر این عقیده بودند كه ازدواج بدون حلقه ای از جنس طلا قانونی و مشروع نیست. در اركنی (منطقهای در اسكاتلند) دو میدان بزرگ به احترام ماه و خورشید وجود داشت.

 

 

قرنها پیش اگر دوشیزهای قصد ازدواج داشت به گردش دور سنگی میپرداخت كه به نام ماه نامگذاری شده بود و پسر نیز به دور حلقه ی خورشید میگشت سپس هر دو در محل سنگی كه به نام آدین (خدای خدایان) نامگذاری شده بود به یكدیگر ملحق شده و دستهای آنها در محل حلقه ی زناشویی كه سوراخی در سنگ بود، به یكدیگر میرسید و آنها به این وسیله وفاداری و تعهد نسبت به یكدیگر را اعلام كرده و زن و شوهر می شدند. مراسم طلاق بسیار ساده تر بود، به گونه ای كه زن و شوهر میتوانستند با یكدیگر وارد كلیسا شده و سپس هر یك از دری متفاوت بیرون بروند. در میان انگلونورمانها حلقه در انگشت میانی دست راست قرار میگرفت، اما در اواخر قرن 17 این رسم تغییر كرد. كویكرها یعنی اعضای كلیسای The Society of Friends حلقه ی ازدواج را به عنوان بقایای برتری مشركان و كافران رد كردند و اكنون نیز برخی پیوریتن ها سعی میكنند به همان دلیل، چنین رسمی را منسوخ كنند. اگرچه حلقه برای ازدواج در كلیسای انگلستان كاملا ضروری بود، اما جنس و سایز آن اهمیتی نداشت.

 

 

در ایسلند كه نامزدی و ازدواج هر دو به وسیله پول پذیرفته می شد، حلقه كمتر ضروری به نظر می رسید چرا كه انتظار میرفت دختر هدایای خود را نقدی دریافت كند. با این حال حلقه در این كشور استفاده میشد، اما به سختی حلقه ی انگشت نام می گرفت چرا كه به اشكال مختلف از استخوان، سنگ، كهربای سیاه، طلا و نقره ساخته می شد و گاهی اوقات به حدی پهن بود كه اجازه نمی داد دست از آن عبور كند. در مراسم نامزدی داماد چهار انگشت و كف دست خود را از این حلقه عبور می داد و با این روش می توانست دست عروس خود را بگیرد. انداختن حلقه در انگشت چهارم دست چپ بر اساس این اعتقاد قدیمی صورت می گیرد كه رگ این انگشت به طور مستقیم به قلب می رسد. البته این واقعیت هم وجود دارد كه فلز كم استقامت تر در انگشت و دستی كه كمتر از دست و انگشتان دیگر استفاده می شود، كمتر دچار صدمه و آسیب می شود . گفته می شود كه حلقه در میان انگلو نورمانها در دست راست انداخته می شد و بعدها به دست چپ تغییر كرد یعنی همان دستی كه از نظر رتبه پایین تر است.

 

 

همچنین عده ای معتقدند این انگشت به دلیل این رسم قدیمی بر دیگر انگشتها مرجح شده كه انگشت اول (شست) را به نام پدر، انگشت دوم به نام پسر و انگشت سوم را به نام روحالقدس نامگذاری كردهاند. بنابراین داماد پس از اینكه این سه انگشت را نام برد و از آنها گذشت حلقه را به دست عروس میاندازد. قدیمی ترین گزارش از تبادل حلقه ی ازدواج از مصر باستان به دست آمده كه مربوط به 4800 سال پیش است. برای رومیها پذیرش حلقه از جانب بانوی جوان پذیرش نوعی محدودیت بود و پذیرش این قانون كه دختر دیگر آزاد نیست. اكنون نیز حلقه و پذیرش آن بخشی از مراسم مذهبی در كلیساست. اكثر مردم اكنون حلقه ی ازدواج را در دست چپ خود میاندازند. گرچه برخی زنان اروپایی در دست راست هم از آن استفاده میكنند.

 

 

در اسكاندیناوی هم رسمی است كه برخی از زنان از سه حلقه استفاده میكنند. یكی برای نامزدی، یكی برای ازدواج و دیگری برای مادری. عروسهای یهودی نیز حلقه ی ازدواج را در انگشت سبابه میاندازند، انگشتی كه با آن طبق آنچه در تورات خواندهاند به این كتاب اشاره میكنند . آیا مردان از حلقه ی ازدواج استفاده میكنند؟ استفاده ی مردان از حلقه نسبتا جدید است.

 

 

تا میانه قرن 20 بیشتر زنان بودند كه حلقه در دست می كردند كه شاید یادآور روزهایی بود كه زنان جزیی از املاك و داراییهای همسر بودند. بعد از جنگ جهانی دوم، بسیاری از مردان با جداییهای طولانی مدت از همسران خود مواجه شدند و از آن زمان آنها نیز شروع به استفاده از حلقه به عنوان نشانه ای از تاهل خود كردند آنچه موجب می شود همواره به یاد همسران خود باشند.

 

 

برای دیدن عکس حلقه ها روی عکس آنها کلیک کنید.