استاد همایون خرم پیش از مرگ چه گفت؟

مجله ایده آل:  همایون خرم بی‌نظیر بود، استادی در موسیقی ایرانی که نمی‌توان شهرت او را در یک یا چند ترانه ماندگار خلاصه کرد، این حرف‌ها آخرین گفت‌وگوی استاد است که در آن به گوشه‌هایی از عشق او به موسیقی ایرانی اشاره شده است.

 
مهمان آن روز برنامه آفتاب مهربان شبكه جام‌جم استاد همایون خرم بودند؛ موقر، متواضع، لطیف و بااحساس. با چشمانی كه به روشنی می‌زد و صورتی كه روایت می‌كرد از سال‌ها خاطره. اینكه فرصت دیدار استادان در این برنامه قسمت ما می‌شد بسیار ارزشمند بود اما بدون تعارف استاد خرم چیز دیگری بود. یادم می‌آید به ایشان گفتم: استاد ساختن این همه قطعه بی‌نظیر و ماندگار تنها از عهده كسی برمی‌آید كه هم همایون باشد و هم خرم.

مگر می‌شود خوش‌اقبال و سبزاندیش نبود ولی این همه دل را تسخیر كرد؟

حالا همه می‌پرسند تو ای پری كجایی؟

وقتی استاد شروع به نواختن ساز كردند بین آرشه دوست ایشان و چشم‌ها و بغض‌ همه بچه‌های صحنه یك ارتباط جادویی برقرار شد.

این بار این رد اشك‌های روی گونه‌ها بود كه حكایت از استادی همایون خرم می‌داد و چه روز باشكوهی بود. نمی‌دانم این شعر را آن روز برایشان خواندم یا نه ولی انصافا قلب این مرد قناری دارد.

چمن سبز گلویش تر باد

مثل یک روانشناس به شاگردانش روحیه می‌داد

شما از شاگردان استاد ابوالحسن صبا هستید. می‌خواهم از نحوه آشنایی‌تان  با ایشان برایمان بگویید و از خاطراتی كه با ایشان داشتید.

شاعر گفته است «یك جهان خواهم به پهنای فلك.»كسی كه درك محضری از این استاد داشته باشد اگر بخواهد صحبت كند مدت‌ها صحبت‌هایش ادامه خواهد داشت. من یك كتاب خاطرات نوشته‌ام كه حدود 700صفحه است. در آن به شرح 50 ساله موسیقی كشورمان پرداخته‌ام. آن كتاب را با شرح خاطرات استادم، ابوالحسن صبا شروع كرده‌ام. واقعیت این است كه تعلیم آقای صبا برای ما فقط تعلیم ظاهری و تكنیك‌ساز نبود. نحوه رفتار و سلوك او با شاگردان، شناخت شاگردان و تشخیص اینكه آن محصل با چه نیتی در راه هنر پا گذاشته است، وجود داشت. باید بگویم تنها عشق من این بود كه بتوانم مثل استادم ساز بزنم و عاشقانه این راه را تعقیب كردم. حدود 4 سال بود كه تمرین می‌كردم و تازه رسیده بودم به مرحله خط، استاد همیشه همزمان با شاگردانش ساز می‌زد و این كار او روشی ماهرانه بود كه به ما روحیه بدهد و ما فكر كنیم خودمان خوب ساز می‌زنیم چه بسا این شیوه كاری استاد ابوالحسن صبا در پیشرفت ما شاگردان بسیار تأثیرگذار بود و من برای قدردانی از مادرم ساز زدم. استاد همیشه مرا باباجان صدا می‌زد. هیچ‌وقت نه گفت همایون و نه خرم. حتی زمانی كه سولیست اركستر خودشان بودم، همچنان باباجان بودم.

   بابا جان صدایم می‌زد

یك روز استاد به من گفتند: تنها ساز بزن. من هم شروع كردم به ساز زدن و تا آخر ردیف را تنهایی ادامه دادم. یكدفعه به من گفتند، باباجان تو باید به رادیو بروی. خیلی متعجب شدم. رفتم منزل به مادرم گفتم آقای صبا به من گفته‌اند به رادیو برو. مادرم گفتند؛ بله رادیو اعلام كرده كسانی كه استعداد هنری دارند بیایند، آنها را می‌پذیریم. آن موقع من 15 ساله بودم. به رادیو رفتم و امتحان  دادم. وقتی برای گرفتن جواب رفتم چند نفر در آنجا حضور داشتند؛ موسی خان معروفی و آقای ابراهیم‌خان منصوری و چند شاعر. از من سؤال كردند اسمت چیست، وقتی گفتم همایون خرم گفتند باید تنها ساز بزنی. گفتم چشم. وقتی متوجه شدند 15ساله هستم گفتند باید بگویی 14ساله‌ام چون 14، عدد شاعرانه است. نوازنده 14 ساله بهتر از 15 ساله است. خلاصه این مسئله باعث شد بچه‌ها حسابی در مدرسه مرا مسخره كنند. جمعه همان هفته در رادیو اعلام شد كه یك نوجوان 14ساله به تنهایی ساز می‌‌زند. حقیقت این است كه قطعه همایون را برای قدرشناسی از مادرم انتخاب كردم چون اگر تشویق‌ها و مقاومت‌های او و اگر حمایت پدر عزیزم نبود شاید هیچ‌وقت به جایی نمی‌رسیدم كه بتوانم راجع به موسیقی ایرانی صحبت كنم.

   معرف موسیقی ایرانی

فردای آن روز همه من را به اسم می‌شناختند. مادرم خیلی حافظ مطالعه می‌كرد. آن روز به من گفت؛«همایون فكر نكنی اسمت از رادیو پخش می‌شود خبری است. باید مواظب باشی. دقت كرده‌ام در راه رفتنت هم تغییرات ایجاد شده است.» نمی‌دانم لابد طاووسی‌وار قدم برمی‌داشتم. (می‌خندد.)

دوره‌های آموزشی من با آقای صبا ادامه داشت و به كتاب سوم كه قطعات بسیار مشكل و زیبایی بود، رسیدیم. وقتی آن قطعات را می‌زدم به خدا توكل می‌كردم چون واقعا قطعات سخت و پیچیده‌ای بود. عجیب این بود كه مردم متوجه می‌شدند كدام قطعه پیچیده‌ است و همان لحظه از جایشان بلند می‌شدند. شاید باورتان نشود كه مردم 70 سال پیش تا این اندازه به موسیقی ایرانی احترام می‌گذاشتند. وقتی دوره‌ها تمام شد، استاد گفتند خب آموزش تو به اتمام رسید، برو. باورم نمی‌شد كه همه دوره‌ها را پشت‌سر گذاشته‌ام. سؤال كردم، آیا چیزی باقی نمانده كه بخواهید به من آموزش بدهید. گفتند یك نكته هست آن هم معرفت موسیقی ایرانی است. خب تا آن زمان فقط شنیده بودم آقای بامعرفت یا خانم بامعرفت. نمی‌فهمیدم معرفت موسیقی ایرانی یعنی چه.

  هرگوشه از موسیقی ایرانی یك دنیاست

تا آن زمان 5 سال و نیم بود كه شاگرد ایشان بودم، بعد از آن طی 2 سال تازه متوجه شدم موسیقی ایرانی  عجب دریایی است و هرچه جلوتر می‌روی با عمق بیشتری مواجه می‌شوی و ذخایر بیشتری می‌توانی کسب كنی. در این مدت فرق جنبه احساسی و جنبه عمق ردیف‌ها را متوجه شدم. در واقع در این دو سال به آن جنبه و معرفت موسیقی ایران  دست پیدا كردم. هر گوشه از این موسیقی یك دنیا بود.


  یكدفعه باران نت روی سرم ریخت

آقای ابوالحسن ورزی، غزلسرای بسیار معروف كه رابطه خانوادگی خوبی با هم داشتیم و من را به استاد صبا معرفی كردند و باعث شدند از ایشان آموزش ببینم. همیشه از این جهت خودم را مدیون آن خانواده می‌دانستم. یك روز ایشان با من تماس گرفتند و من را دعوت كردند بروم به منزل‌شان. وقتی ایشان گفتند این شعری كه برایت می‌خوانم خواص متوجه شده‌اند كه شعر ارزشمندی است اما اگر آهنگی روی آن بسازی شاید همه مردم متوجه ارزش آن شوند، گفتم شعر را بخوانید:

خواندند: آمد اما در نگاهش آن نوازش‌ها نبود
چشم خواب‌آلوده‌اش راستی رؤیا نبود
نقش عشق و آرزو از چهره دل شسته بود
عكس شیدایی در آینه سیما نبود
و...

دیدم شعر خیلی زیباست. باور بفرمایید حدود 3 ماه راجع به آن شعر فكر می‌كردم و آهنگ می‌نوشتم اما پاره می‌كردم چون به آن چیزی كه دلم می‌خواست تبدیل نشده بود. باور كنید یك روز گفتم همایون تو باختی و ورزی برنده است تا اینكه یك شب از خواب پریدم دیدم باران نت رویم ریخت. این اتفاق را باران لطف خدا دانستم.

 كاغذ را برداشتم و بدون هیچ خط‌خوردگی‌ای، شروع به نوشتن كردم. بعد از ساخت آهنگ خوشبختانه مردم استقبال كردند. آقای ورزی به من گفت كاری كردی كه همه مردم ایران شعر من را بشنوند. حرف آخرم این است؛ آهنگساز باید كسی باشد كه پیام آهنگ را منتقل كند.

  چرا از این جوان‌ها می‌رنجم

خاطراتی دارم كه از 20 سال پیش مرتب تكرار می‌شود. گروه‌ها و عزیزانی هستند كه می‌آیند و می‌خواهند كاری مثل «تو ای پری كجایی» را اجرا كنند. خب من هم دوست دارم كه بتوانم برای كسانی كه علاقه‌مند به موسیقی ایرانی هستند، كاری انجام دهم. اتفاقا این عزیزان من را به كنسرت‌هایشان دعوت هم می‌كنند. من هم برای تشویق‌شان حتما به آنجا می‌روم. دقت كنید هنگامی كه در كنسرت نشسته‌ام می‌بینم آن گروه حتی نرفته‌ است نت تو ای پری كجایی را بگیرد و آن نت را اجرا كند یا حداقل از خود من نت را بگیرد. خواننده هر طور كه دلش می‌خواهد، می‌خواند و اركستر هم همان را می‌نوازد، در صورتی كه اركستر باید چیزی غیر از آن چیزی كه خواننده می‌خواند را اجرا كند. خب تمام اینها ارزش‌های یك اثر است كه متاسفانه رعایت نمی‌شود. حقیقت این است كه شاید كسی كه خودش این راه‌ها را طی نكرده است، درد من را درك نكند اما من می‌رنجم. من برایشان وقت می‌گذارم و در اجراهایشان شركت می‌كنم، اما آنها نمی‌روند تمرین كنند، حداقل كمی تحقیق كنند كه چطور ملودی شروع شده و چطور تمام شده است. خواهش می‌كنم از دوستان روی نت كار كنند.

   مردم زیبایی را درك می‌كنند

پاسخ این عشقی  كه شما به موسیقی ایرانی داشتید را مردم به شما داشته‌اند یا با زندگی كردن با ترانه‌ها و تصانیف شما پاسخ این عشق را داده‌اند؟ قطعا شما خیر دائم و ماندگار را به جا گذاشته‌اید و در  تمام نسل‌ها هر كسی این قطعات را می‌شنود، با آن عاشق می‌شود و زندگی می‌كند.

من از مردم واقعا تشكر می‌كنم. آنها بسیار با محبت هستند. در جایی مثل پارك در حال پیاده‌روی هستم. با لباس ورزشی و وضعیت ساده، مردم من را می‌شناسند و به كارهای من اشاره می‌كنند. آن وقت است كه متوجه می‌شوی مردم ما بسیار فهمیده‌اند و زیبایی را درك می‌كنند و من بسیار از آنها متشكرم.