چرا مریلین مونرو بچه دار نشد؟

مجله زندگی ایده آل - ستاره محمد: كمتر كسی پیدا می‌شود كه مریلین مونرو، بازیگر و خواننده مشهور دهه 50 میلادی را نشناسد اما در عین حال خیلی‌ها از داستان مبارزه او با آندومتریوز بی‌خبر هستند؛ نوعی بیماری‌ شایع در بین خانم‌ها كه باعث می‌شود بافت داخلی رحم در محلی غیر از رحم كاشته شود و هر ماه با قاعدگی، خونریزی و درد ایجاد كند. مریلین عاشق بچه‌ها بود اما هیچ وقت نتوانست بچه‌دار شود.

در واقع او بارها سقط جنین ناخواسته داشت و پزشكان علت آن را بیماری آندومتریوز تشخیص داده بودند. حتی بعضی‌ها معتقدند یكی از دلایل افسردگی و اعتیاد او به قرص‌های مسكن، همین بیماری بوده است. حال اگر كنجكاو شده‌اید كه بدانید این بیماری دردناك چیست و چه عوامل خطری دارد، صحبت‌های دكتر شیرین قاضی‌زاده‌احسایی، فوق‌تخصص زنان و زایمان و استاد دانشگاه علوم‌پزشكی تهران را از دست ندهید.


وقتی رحم به خود اكتفا نمی‌كند. . .

كاشته شدن بافت رحم در قسمتی غیر از جدار داخلی رحم را «آندومتریوز» می‌نامند. آندومتر یا لایه داخلی رحم به‌طور طبیعی هر ماه در پایان سیكل خونریزی می‌كند و همراه خون قاعدگی دفع می‌شود اما گاهی اوقات قسمت‌هایی از این بافت به صورت پراكنده در لگن روی تخمدان‌ها یا سطح روده، حالب، مثانه و. . . را می‌گیرد و هر ماه در زمان قاعدگی شروع به خونریزی و ایجاد درد می‌كند. این بیماری همچنین می‌تواند در تخمدان‌ها ایجاد كیست كند و بعد به تدریج باعث چسبندگی و ناباروری شود. در ادامه به عوامل خطر این بیماری می‌پردازیم.

شرایط محیطی و زندگی مدرن

عوامل خطر این بیماری خیلی شناخته شده نیست اما با توجه به اینكه شیوع آندومتریوز در جوامع پیشرفته بیشتر از جوامع سنتی است به نظر می‌رسد عوامل محیط زیست در پیداش آن نقش داشته باشد. برای مثال استفاده بیش از حد از آفت‌كش‌ها در كشاورزی، استفاده از مواد پلاستیكی و نایلون‌ها، فتالات موجود در پلاستیك، سموم حاصل از سوختن این مواد در هوا و استفاده بیش از حد از مواد شوینده و سفیدكننده همگی می‌توانند وضعیت هورمونی خانم‌ها و آقایان را دچار اختلال كنند و باعث مشكلاتی چون آندومتریوز، بلوغ زودرس، یائسگی زودرس و انواع كیست‌های تخمدان شوند. حتی دیده شده كه مصرف فتالات طی بارداری می‌تواند بر جنین دختر تاثیر منفی بگذارد و اختلالات را به دو تا سه نسل بعد هم منتقل كند.

تاخیر در ازدواج و بارداری

یكی دیگر از عوامل موثر در ایجاد آندومتریوز ازدواج كردن و بچه‌دار شدن در سنین بالاست؛ در حالی كه بارداری در سنین مناسب (حدود 20 تا 25 سالگی) از بسیاری از مشكلات خانم‌ها جلوگیری می‌كند؛ برای مثال ثابت شده خانم‌هایی كه در سن پایین‌تر باردار می‌شوند كمتر دچار كیست‌های تخمدان، فیبروم‌های رحمی و. . . می‌شوند بنابراین به تاخیر انداختن بارداری زمینه را برای بیماری‌هایی مثل فیبروم و آندومتریوز فراهم می‌كند.

ناهنجاری مادرزادی دستگاه تناسلی

یكی از عوامل نادری كه باعث ایجاد آندومتریوز از سنین پایین و حدود 15 سالگی می‌شود، ناهنجاری مادرزادی در دستگاه تناسلی است. در این وضعیت، انسداد مادرزادی راه خروج خون باعث می‌شود خون قاعدگی دفع نشود یا به صورت ناكامل دفع شود. به این ترتیب خون به تدریج داخل شكم پس می‌زند و ایجاد آندومتریوز می‌كند بنابراین حتما باید این انسداد رفع شود تا آندومتریوز عود نكند.

ژنتیك و اختلال سیستم ایمنی

خون قاعدگی در 20 تا 30 درصد از خانم‌ها به داخل شكم پس می‌زند اما سیستم ایمنی بدن طوری طراحی شده كه این خون را دفع می‌كند و اجازه نمی‌دهد روی بافت‌ها كاشته شود. با این حال اگر از لحاظ ژنتیكی اختلال در سیستم ایمنی وجود داشته باشد ممكن است بدن نتواند قطعات آندومتر را دفع كند و فرد به مرور دچار بیماری آندومتریوز می‌شود بنابراین مسئله ژنتیك در این زمینه بی‌تاثیر نیست.

تنگی و چرخش  دهانه رحم

هرچه خروج خون با سختی بیشتری صورت گیرد، میزان خون برگشتی به داخل شكم بیشتر شده و احتمال آندومتریوز افزایش می‌یابد. برای مثال گاهی اوقات رحم به سمت عقب و ستون فقرات می‌چرخد و باعث می‌شود پس زدن خون قاعدگی داخل شكم بیشتر شود.

تنگی دهانه رحم نیز اگر خیلی شدید باشد ممكن است احتمال آندومتریوز را افزایش دهد اما این موضوع بعید است چون خون قاعدگی معمولا لخته نمی‌شود و حالت روان دارد بنابراین از یك منفذ بسیار ریز هم عبور می‌كند مگر اینكه میزان خونریزی خیلی شدید باشد و داخل رحم لخته ایجاد شود. در این موارد لخته نمی‌تواند دفع شود یا دفعش دردناك خواهد بود.

جراحی‌های رحم

جراحی‌های رحمی مثل سزارین و هیستركتومی (عمل برداشتن رحم) می‌توانند با احتمال آندومتریوز جدار همراه باشند؛ برای مثال در جراحی سزارین اگر سلول‌های لایه داخلی آندومتر، زیر پوست بیمار باقی بمانند و فرد زمینه ژنتیك مساعد داشته باشد، ممكن است به آندومتریوز جدار مبتلا شود. به همین دلیل همیشه باید با دقت در پایان عمل سزارین، لایه زیر پوست را با سرم شست‌وشو دهیم تا اگر احیانا آلودگی با سلول‌های داخل رحمی پیدا كرده باشد این آلودگی برطرف شود. پس به دنبال عمل جراحی رحم، آندومتریوز داخل لگن بیشتر نمی‌شود بلكه احتمال آندومتریوز جدار در محل عمل بیشتر می‌شود كه درمان آن نیز جراحی است.

سن بین 24 تا 45 سال

غیر از موارد ناهنجاری‌های دستگاه تناسلی كه باعث می‌شوند آندومتریوز از سنین 15 تا 17 سالگی دیده شود، این بیماری معمولا در سنین 24 تا 45 سالگی اتفاق می‌افتد. اما متاسفانه امروزه شاهد وقوع آن در سنین قبل از 20 سالگی و بعد از 45 سالگی نیز هستیم كه این موضوع قاعدتا به نوع زندگی و عوامل محیطی برمی‌گردد.

انتقال سلول‌های آندومتر توسط عروق یا مایع لنف

این مورد از آندومتریوز بسیار نادر است و موارد استثنایی از آن در تاریخچه پزشكی ذكر شده است. برای مثال خانم‌هایی بوده‌اند كه آندومتریوز ریه داشتند و موقع عادت‌ماهانه‌شان سرفه‌های خون‌آلود پیدا می‌كردند؛ به عبارتی خون در ریه‌شان ظاهر می‌شد. برای علت این بیماری نیز گفته می‌شود كه شاید سلول‌های آندومتر از طریق مایع لنف یا عروق به ریه منتقل می‌شوند.


رشد سلول‌های جنینی و دگرگونی بافتی

این نظریه در مورد آندومتریوز «متاپلازی سلومیك» نام دارد. در این نظریه عقیده براین است كه خود سلول‌ها تبدیل به بافت آندومتر می‌شوند؛ بدون اینكه خون قاعدگی برگشت پیدا كند. این حالت گاهی در بیماران مبتلا به كیست درموئید دیده می‌شود.

 این كیست از بافت پوستی و از منشا جنین است. در واقع بعضی اوقات مو، غدد چربی، عرق و. . . در تخمدان یك كیست جنینی ایجاد می‌كنند كه گاهی بافت آندومتر نیز در داخل آن تشكیل می‌شود و فرد را به آندومتریوز مبتلا می‌كند.

این بیماری چه علائمی دارد؟

یكی از مهم‌ترین علائم این بیماری قاعدگی دردناك است. این درد با بالاتر رفتن سن شدید‌تر شده و به مرور باعث می‌شود بیمار روزهای بیشتری از قاعدگی‌اش را با درد سپری كند. همچنین ممكن است فرد موقع نزدیكی دچار درد شود و قبل و بعد از قاعدگی لكه‌بینی پیدا كند. در موارد پیشرفته‌تر باعث علائمی چون نازایی می‌شود. اگر هم آندومتریوز به اندام‌های دیگر مثل مثانه و روده دست‌اندازی كند، ممكن است همراه با ادرار یا مدفوع خون دیده شود كه البته این موارد بسیار نادر هستند.