نیاز بچه های اوتیسم به مربی سایه

مدرسه ها باز شده و بسیاری از والدین خوشحال اند که فرزندشان پا به عرصه تعلیم و تربیت می گذارد اما کم نیستند والدینی که به دلیل مشکل کودک خود مهر خود را با غم و غصه ها آغاز کردند و نمی خواهند فرزندشان به مدارس خاص فرستاده شود.

هفته نامه سلامت - سمیه مقصودعلی: مدرسه ها باز شده و بسیاری از والدین خوشحال اند که فرزندشان پا به عرصه تعلیم و تربیت می گذارد اما کم نیستند والدینی که به دلیل مشکل کودک خود مهر خود را با غم و غصه ها آغاز کردند و نمی خواهند فرزندشان به مدارس خاص فرستاده شود.

گفتگوی ما با دکتر حمیدرضا پوراعتماد* به همین بهانه است که در ادامه میخوانید:

آیا واقعا ایجاد مدارس اوتیسم و فرستادن این بچه ها به آنها به نفع شان است؟

- قطعا نه، خوشبختانه یکی از نقاط قوت دولت فعلی مسئله ساماندهی سلامت است و کارهای خوبی انجام شده اما متاسفانه هنوز هم بسیاری از مسائل در کشور ما فرهنگ سازی نشده و جای کار دارد. یکی از این مسائل که باید هر چه سریع تر مورد توجه قرار گیرد بحث اوتیسم و لزوم حضور کودکان اوتیستیک با شناخت بالا در جامعه و در مدارس عام است. ایجاد مدارس اوتیسم تهدیدی برای آینده این کودکان است.

آیا این بچه ها می توانند به مدارس عادی بروند؟

- اگر شناخت شان کامل شده باشد، چرا که نه. اوتیسم نوعی اختلال عصبی روانشناختی و رشدی است که در آن کودکان از 3 بُعد اجتماعی و ارتباطی (یعنی مهارت در برقراری ارتباط با گروه همسالان)، شناخت هیجان ها و بیان آن و مهارت های شناختی (یعنی مشکل توجه و حافظه و تمرکز و رفتارهای اضافه) دچار مشکل می شوند.

در سنین پایین یعنی قبل از 3 سالگی وقتی کودک تشخیص اوتیم می گیرد، می توان از طریق آموزش های انفرادی در خانه و به کمک مادر مشکل های رفتاری - شناختی او را تا حدودی حل کرد به نحوی که در سن مدرسه کودک حتی از همسالان خود هم از نظر شناختی بهتر است. این کودک مهارت های پیش دبستان و دبستان را کسب کرده و تا حدودی توجه دارد و می تواند سر کلاس بنشیند اما برای ارتباط های اجتماعی مهارت ندارد. تنها دلیل این موضوع نیز حضور نداشتن کودکان در اجتماع است.

یعنی به دلیل نداشتن همین مهارت کودکان اوتیستیک را باید در مراکز خاص نگهداری کرد؟

- نه، متاسفانه اطلاعات و دانش عمومی نسبت به اوتیسم در کشور ما پایین است و آحاد جامعه و آموزش و پرورش ابتدایی این وظیفه را متقبل نشده و نپذیرفته اند که کودکان اوتیستیک با شناخت بالا اگر در جمع حضور یابند مشکل هایشان حل می شود. این ناآگاهی و مسئولیت ناپذیری در کنار هم و مهمتر از آن همکاری نکردن والدینی که کودک اوتیستیک آنها نسبتا بهبود یافته، باعث شده دانش عمومی در رابطه با اوتیسم بالا نرود و امید به بهبود و احساس مسئولیت وجود نداشته باشد.

متاسفانه ما ایرانی ها فردگرا و در نهایت خانواده گرا هستیم. همه چیز را برای فرزند خود می دانیم و می پسندیم. باید این فرهنگ را عوض کنیم و بیابیم. حرف بزنیم که بچه من روی طیف اوتیسم بوده، با او کار کردم و الان به مدرسه آمده. چقدر خوب می شود اگر آموزش و پرورش مدارس را به پذیرفتن کودکان اوتیستیک ملزم کند و روی میز هر مدرسه ای اطلاعیه ای در مورد اوتیسم وجود داشته باشد تا والدین و اولیای مدرسه در مورد آن بدانند.

متاسفانه اگر کودک اوتیستیک را از جامعه دور کنیم، به مرور گوشه گیر می شود و به جای آن که نیروی مولد باشد، مصرف کننده خواهد شد. در جامعه ما هنوز کودکان اوتیستیکی که از لحاظ شناختی - رفتاری بدون مشکل هستند و باید در جامعه حاضر شوند تا ضعف های شان کمتر شود، پذیرفته نمی شوند. این در حالی است که در تمام دنیا این کودکان با یک همراه یا مربی سایه در جامعه حاضر می شوند تا بتوانند به تدریج خود را با اجتماع سازگار کنند و مهارت های را بیاموزند.

مربی سایه کیست؟

- معلم سایه فردی است که اوتیسم را می شناسد، مدتی مربی اوتیسم بوده و آموزش های مربیگری اوتیسم را دیده است. این فرد قاعدتا باید روانشناسی خوانده باشد، شخصیت باز و منعطف داشته و برونگرا باشد. وی باید کودک را در محیط های اجتماعی مثل مهد یا مدرسه همراهی کند و در هفته های اول کودک را آرام نگه دارد تا متوجه دنیای اطرافش شود.

در ماه های اول کودک باید در محیط عادی با کودکان دیگر همگن شود. ممکن است کودک در این مدت ارتباط تنگاتنگی با دیگر کودکان برقرار نکند اما به محض اینکه با گروه همسالان ادغام شد باید مهارت های ارتباطی را به او آموخت. کودکان اوتیستیک در بازی های قاعده مند که استدلال اجتماعی حکم می کند کندتر عمل می کنند. معلم سایه در این شرایط باید سرعت کودک را به دیگر کودکان برساند و به مرور که کودک توانست داد و ستد اجتماعی کند، نقش خود را کمرنگ کند و به مرور حذف شود.

کدام کودکان مربی سایه می خواهند؟

- کودکان اوتیستیک، کودکان مبتلا به تاخیرهای رشدی، کودکان با اختلال های یادگیری و کودکان مبتلا به بیش فعالی به معلم سایه نیاز دارند. مهارت معلم سایه برای تمام این کودکان یکسان نیست. معلم سایه، به یک کودک اوتیستیک روابط اجتماعی و به کودک بیش فعال، خودکنترلی را می آموزند.

چرا جامعه ما پذیرای مربی سایه نیست؟

- واقعیت این است که اوتیسم در کشور ما سیاسی شده است. در رسانه برای اطلاع رسانی در مورد اوتیسم کودکی که اوتیسم شدید دارد، نشان داده می شود یا موردی که در دوران کودکی آموزش کافی ندیده و کنار اوتیسم مشکل های دیگری مثل تاخیر هوشی یا صرع دارد نشان می دهند اما واقعیت این است که نباید تنها روی این عده تمرکز کرد زیرا در این شرایط برداشت جامعه منفی خواهد شد.

به همین دلیل است که تا به کسی می گوییم فرزند شما روی طیف اوتیسم است، گارد می گیرد. درصد زیادی از کودکان اوتیستیک اینگونه نیستند و بالای 70 درصد کودکان اوتیستیکی که آموزش می بینند، به مدارس عادی راه می یابند و حتی وارد مدارس استعدادهای درخشان می شوند. بیایید نگاه خودمحور و فرهنگ اشتباه مان را اصلاح کنیم و به حقوق دیگر کودکان، همانند حقوق فرزندان مان احترام بگذاریم.

*رییس پژوهشکده علوم شناختی دانشگاه شهید بهشتی

بچه‌های طلاق: در کدام سن؟ کدام نیاز؟ کدام آسیب؟

 بچه‌های طلاق: در کدام سن؟ کدام نیاز؟ کدام آسیب؟

 آسیب های روانی «کودکان طلاق» باعث می شود برخی از همسران با وجود مشکلات فراوان در زندگی مشترک ترجیح دهند طلاق نگیرند، چرا که در صورت جدایی آینده تیره ای در انتظار فرزندان آن هاست. از طرفی والدینی که مجبور به طلاق شده اند، همیشه در پس ذهن خود نگرانی و دغدغه دارند که آینده فرزند آن ها چه طور خواهد شد و آیا در شرایطی که آن ها طلاق گرفته اند و فرزندان شان برچسب کودکان طلاق دارند می توان به آینده آن ها امیدی داشت؟
اگر چنین سوالی را از هر فرد متخصص و آگاهی بپرسید به شما خواهد گفت کیفیت ارتباط کودکان با والدین آنها مهم ترین عاملی است که می تواند میزان عوارض طلاق برکودکان را تعیین کند و آینده کودکان را روشن یا تیره سازد. اما قدم اول برای داشتن ارتباطی مناسب با کودکان بعد از طلاق، آگاهی داشتن از نیازهای کودکان در سنین مختلف و برنامه ریزی بر مبنای نیازها و ویژگی هاست.«سپیده دانایی» در گزارشی اشاره ای مختصر به این موضوع در چهار گروه سنی داشته است که در ادامه می خوانید:
۳ تا ۶ سال "سال های پیش از دبستان"
چه ویژگی هایی دارند؟ در این سن بچه ها توانایی های شناختی، زبانی و ارتباطی خود را تقویت می کنند. اگر جدایی والدین با درگیری های کمی همراه باشد یا حداقل به کودک منتقل نشود و از سویی ارتباط او با والدین حفظ شود کودک می تواند به مهدکودک برود و رشد منظم و خوبی داشته باشد و اعتماد به نفس و عزت نفس او نیز حفظ شود.
عوارض طلاق: زمانی که بچه ها از اختلافات والدین سر درنمی آورند.مشکل آغاز می شود. تأخیرهای رشدی یا بازگشت به دوره های قبل در زمینه توالت رفتن، خوابیدن یا غذا خوردن می تواند در این شرایط مشاهده شود. افسردگی نیز در این گروه سنی می تواند روی دهد. کابوس های شبانه از دیگر مشکلات بچه ها در این گروه سنی است. آسیب به اعتماد به نفس یا بروز رفتارهای پرخاشگرانه یا اضطرابی نیز ممکن است در بچه ها دیده شود. بچه ها در این سن نگران والدین خود هستند و دوست دارند از آن ها مراقبت و آن ها را برای خود حفظ کنند.
نکاتی که باید به آن ها توجه شود:
* بچه های بالاتر از سه سال به خوبی می توانند شبی را نزد والد دیگر خود بگذرانند و به مشکلی بر نخورند. البته اگر قرار باشد این تغییرات با فواصل کوتاه و پی درپی روی دهد احتمال بروز مشکل وجود دارد.
* قوانین و نظم در خانه هر کدام از والدین بهتر است مشابه باشد برای این منظور لازم است حتماً در مورد برنامه های تغذیه، خواب، وضعیت پزشکی، دستشویی رفتن، ارتباطات اجتماعی و عاطفی او و دیگر مسائل با همسر سابق خود گفت وگو کنید.
* بچه ها در این دوره سنی برای خود خواسته هایی دارند و خودشان هم ممکن است اعمال نظر کنند، نظر آن ها را محترم بشمارید و سعی کنید آن را در برنامه ریزی برای ملاقات با والدین دخالت دهید.
بدو تولد تا ۳ سالگی
چه ویژگی هایی دارند؟ مهم ترین نکته در این سن اعتماد کودکان به اطرافیان و دنیای بیرون است. در پایان سه سالگی انتظار این است که کودک بتواند خودش را جدای از والدین و مراقبان در نظر بگیرد، از نظر هیجانی تا حدی خودش را بشناسد و از فوران اولیه هیجانات خارج شده باشد، مهارت های کلامی برای برقراری ارتباط بیابد و آموزش دست شویی رفتن در او پایان پذیرفته باشد. در این محدوده سنی بچه ها نیاز دارند بتوانند اتفاقات اطراف خود را پیش بینی کنند.
عوارض طلاق: در این دوره در صورتی که برنامه روزانه و باثبات بچه ها به شدت به هم بریزد یا طلاق والدین پرتنش باشد می تواند با عوارضی چون بازگشت بچه ها به رفتارهای سنین پایین، مثل خیس کردن خود یا انگشت مکیدن همراه باشد، علاه بر این می تواند اختلال در خواب و تحریک پذیری در این بچه ها دیده شود.برخی بچه ها ممکن است علائم افسردگی را از خود نشان دهند، به ویژه که غالب آنها توان بیان کردن دقیق احساسات و خواسته های خود را ندارند.میگناir اضطراب جدایی که در این گروه سنی به صورت معمول تا حدی دیده می شود در این گروه از بچه ها می تواند شکلی اغراق شده به خود بگیرد.در این شرایط اگر والدین که از هم جدا شده اند نیز دچار افسردگی شوند، احتمالاً مراقبت های اولیه از کودکان می تواند مختل شود. باید توجه داشت بچه های این گروه سنی از نظر اختلال در رشد بسیار آسیب پذیر هستند.
نکاتی که باید توجه داشت:
* تا هجده ماهگی دقت شود برنامه مراقبتی کودک تغییری نکند و فقط یک نفر از او مواظبت کند. ثبات مراقبت در این سن برای ایجاد اعتماد در بچه ها اهمیت بسیاری دارد.
* در زیر یک سالگی، زمانی که کودک با والد دیگری که پیش او زندگی نمی کند، می خواهد سر کند، فقط در حد چند ساعت باشد و برای خواب دوباره نزد همان والد ثابت خود برگردد.
* در محدوده هجده ماهگی تا سه سالگی با توجه به افزایش توانایی شناختی کودک و حافظه او می تواند برای یک شب در هفته نزد والد دیگر برود.
اگر می خواهید فرزند شما آسیب کمتری بعد از طلاق ببیند سعی کنید برنامه هایی که برای او در خانه هر کدام از والدین در نظر دارید کاملا مشابه هم باشد.
برنامه هایی مانند زمان خواب ، نوع و میزان تغذیه، تفریح، بازی و سرگرمی، تماشای تلویزیون و ...
برای این منظور لازم است قبل از آن‌که فرزندان شما با دو برنامه متفاوت درگیر شوند با همسر سابق خود به گفت و گو بنشینید و در این با ره به یک جمع بندی کلی برسید
در ضمن به یاد داشته باشید اگر فرزند شما در سنین نوجوانی است حتما باید برنامه ریزی برای حضور در خانه هر کدام از والدین با مشورت او باشد. برخی از بچه ها ترجیح می دهند بیشتر در خانه یکی از والدین باشند تا از این طریق راحت تر بتوانند با دوستان خود ارتباط برقرار کنند. البته حواس تان باشد برخی از بچه ها موضوع حضور در خانه هر کدام از والدین را تبدیل به موضوعی برای تحت فشار قرار دادن والد دیگر می کنند و از این طریق به دنبال عملی کردن خواسته های خود هستند.
۱۳ تا ۱۷ سالگی "سال های نوجوانی"
چه ویژگی هایی دارند؟ مهم ترین تغییر در دوران نوجوانی استقلال و خودمختاری نوجوانان است. در این سن نوسانات خلقی، لجبازی یا عدم اطاعت از دستور بزرگ ترها دیده می شود که البته بخشی از آن به هویت یابی نوجوانان بازمی گردد. باورها، تفکرات و اصول اخلاقی بچه ها در این سنین می تواند تغییر کند.
عوارض طلاق: زمانی که طلاق در این دوره روی می دهد احساسات و هیجانات متفاوتی را نوجوانان تجربه می کنند. خشم، احساس گناه و نگرانی از آینده خود و خانواده از شایع ترین مواردی است که آن ها را مشغول خود می سازد. اگر قرار باشد والدین اختلافات خود را جلوی آن ها بیان کنند، ممکن است نوجوان از هر دو والد دوری کند و بین خود و آن ها فاصل بیندازد. اگر درگیری ها در خانه شدید باشد ممکن است افسردگی، خودکشی، سوء مصرف مواد، افت تحصیلی و رفتارهای پرخاشگرانه در این بچه ها دیده شود.
نکاتی که باید توجه کرد:
* نوجوانان به دلایل گوناگون ممکن است بخواهند از هر دو والد دوری کنند، در این شرایط در عوض فشار آوردن بیشتر سعی کنید کمی آن ها را درک کنید یا از نزدیکان معتمد یا مشاور بخواهید به فرزندتان کمک کند تا فاصله او با شما بیشتر از این نشود.
* برنامه ریزی برای حضور در خانه هر کدام از والدین در این سن باید با مشورت نوجوانان باشد. برخی از بچه ها ترجیح می دهند بیشتر در خانه یکی از والدین باشند تا از این طریق راحت تر بتوانند با دوستان خود ارتباط برقرار کنند. البته حواس تان باشد برخی از بچه ها موضوع حضور در خانه هر کدام از والدین را تبدیل به موضوعی برای تحت فشار قرار دادن والد دیگر می کنند و از این طریق به دنبال عملی کردن خواسته های خود هستند.
* اگر بیش از یک فرزند در این سن داشته باشید ممکن است برای برنامه ریزی ها دچار مشکل شوید. چرا که هر کدام از آن ها اصرار دارند مطابق نظرشان عمل شود. در این شرایط با گفت وگو مسئله را حل کنید تا رابطه شما وارد لجبازی نشود.
۶ تا ۱۲ سالگی "سال های دبستان"
چه ویژگی هایی دارند؟ در این دوره سنی بچه ها می توانند انضباط اجتماعی را درک کنند و با قوانین به خوبی کنار بیایند. از سویی ارتباط با همسالان اهمیت بسیاری دارد. مشارکت در کارهای گروهی یکی از موضوعات مهم در این گروه سنی است. طی این دوره بچه ها می توانند احساسات خود را بهتر بشناسند و از نظر شناختی رشد قابل توجهی دارند. آن ها می توانند در حوزه های مختلف ورزشی، هنری، شناختی و... مهارت کسب کنند. زمانی که بتوانند عملکردی خوب در مدرسه، گروه های بازی و همسالان و خانواده داشته باشند، عزت نفس شان افزایش می یابد.
عوارض طلاق: در سال های ابتدایی دبستان ممکن است، بعد از طلاق، کودک احساس غم و ناراحتی کند و دلش برای دیگر اعضای خانواده تنگ شود. اما در سال های بالاتر احساس خشم یا احساس گناه هم می تواند دیده شود. ممکن است کودک احساس کند در طلاق مقصر است، به ویژه اگر اختلافات مربوط به حضانت او نیز وارد ماجرا شود. این گروه از بچه ها علایم گسترده ای را می توانند نشان دهند. از افت درسی بگیرید تا مشکلات ارتباطی با همکلاسی ها و دوستان و از مشکلات خواب تا تغذیه و افسردگی و خشم و... در این سن، بچه ها از اختلافات به شدت آسیب می بینند و اگر یکی از والدین افسرده باشد رفتارهای مراقبتی می تواند در کودک افزایش یابد.
نکاتی که باید توجه داشت:
* بچه ها در این سن خودشان نظراتی خاص برای حضور در خانه هر کدام از والدین دارند. شاید آن ها بخواهند به صورت مساوی در خانه هر کدام از والدین باشند. اما واقعیت این است که حضور مساوی نه ممکن است و نه می تواند چندان مفید باشد. با توجه به این که وسایل مدرسه بچه ها زیاد است امکان جابه جایی به میزان زیاد وجود ندارد.
* استفاده از بچه ها به عنوان پیام رسان یا جاسوس یکی دیگر از خطراتی است که ممکن است در این دوره روی دهد. چرا که بچه ها آن قدر بزرگ هستند که بتوانند پیغام ببرند یا گزارش دهند و البته آن قدر کوچک هستند که نمی توانند در مقابل پدر و مادر نه بگویند. اما یادتان باشد این کار می تواند عوارض زیادی برای کودک داشته باشد.

منبع:pardad.ir