نوزادتان بی قرار است و شیر نمی‌خورد؟

خفگی در نوزادان علل مختلفی دارد. دكتر خان بابایی، فوق تخصص ریه كودكان و دانشیار دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی معتقد است هرگونه انسداد در راه تنفسی، حفره‌های بینی و حبابچه‌های ریوی در انتهای ریه می‌تواند از تبادل اكسیژن و دی‌اكسید كربن جلوگیری كند و درنهایت باعث خفگی شود، البته پایین آمدن سطح اكسیژن خون اگر ناچیز باشد مشكلی ایجاد نمی‌كند اما اگر از حد بگذرد باعث ایجاد عارضه می‌شود. حال این عارضه بسته به مدت زمان كمبود اكسیژن و شدت آن متفاوت خواهد بود.


نوزادتان بی‌قرار است و شیر نمی‌خورد؟

كمبود اكسیژن طیف وسیعی از علائم را ایجاد می‌كند؛ از بی‌قراری نوزاد و مشكل در شیر خوردن گرفته تا تشنگی هوا و سیاه شدن لب‌ها و انگشتان همگی از این نشانه‌ها به حساب می‌آیند. درواقع علائم به سن كودك و مدت زمان كمبود اكسیژن بستگی دارد. دكتر خان بابایی در ادامه اضافه می‌كند كه كاهش اكسیژن به ارگان‌های مختلف بدن به‌خصوص مغز، قلب، كلیه‌ها، كبد و دستگاه گوارش آسیب می‌رساند.

وقتی اكسیژن به سلول‌های مغزی نمی‌رسد فرد ممكن است دچار فلج مغزی شود. این كمبود اكسیژن حتی می‌تواند داخل رحم، موقع زایمان یا بعد از آن یا طی بیماری‌هایی چون مننژیت و انسفالیت ویروسی یا میكروبی ایجاد شود. درحقیقت از آنجایی كه سلول‌های مغزی در حال رشد هستند، كمبود اكسیژن باعث ایجاد عوارض برگشت‌ناپذیری همچون عقب‌افتادگی ذهنی خواهد شد. این مسئله درمورد ارگان‌های دیگر هم صدق می‌كند؛ برای مثال اگر اكسیژن به كلیه‌ها یا كبد نرسد فرد دچار نارسایی كلیه و كبد می‌شود یا اگر قلب دچار كمبود اكسیژن شود مشكلات عضلانی پیدا می‌كند و درنهایت از كار می‌افتد.

عفونت هم باعث خفگی می‌شود

یكی از شایع‌ترین عوامل انسداد راه‌های هوایی، ورود جسم خارجی همچون اسباب بازی، تكه‌های غذا و. . . به دستگاه تنفسی است. به‌گفته دكتر خان بابایی این عارضه در كودكان شیرخوار و نوپا بسیار شایع است و اگر انسداد كامل باشد باعث مرگ می‌شود. از دیگر علل خفگی نوزادان می‌توان به عفونت‌های شدید و ایست قلبی- تنفسی اشاره كرد. طی این عفونت‌ها ترشحاتی در دستگاه تنفسی آزاد می‌شوند كه در صورت عدم درمان، باعث انسداد خواهند شد. انواع نارسایی‌های قلبی هم می‌توانند در راه تنفسی انسداد ایجاد كرده و باعث مرگ شوند. البته این بیماری‌ها خیلی اورژانسی نیستند و عوارض آنها به تدریج با درمان جبران می‌شوند.

نگرانی از خفگی نوزاد بی‌خواب‌تان كرده است؟

1. اگر غذا یا شیر دادن به نوزاد در آرامش و به دور از هیجان، خندیدن و بازی كردن انجام شود و كودك ناهنجاری‌های عضلانی و عصبی در ناحیه حلق و حنجره نداشته باشد، نگرانی از بابت خفگی وجود نخواهد داشت.

2. شیر دادن به نوزاد در حالت خوابیده چه با شیشه شیر و چه سینه مادر می‌تواند بسیار خطرناك باشد، بنابراین حتما باید در حالت نیمه نشسته به او شیر بدهید.

3. خوابیدن نوزاد كنار والدین بسیار خطرناك است زیرا ممكن است دست، بدن، بالش یا پتوی آنها روی صورت كودك بیفتد و خفگی ایجاد كند یا حتی به كودك ضربه بزنند.

4. برای نوزادان و شیرخواران از بالش استفاده نكنید. درواقع وضعیت قرارگیری سر كودكان در این سن به گونه‌ای است كه اصلا نیازی به بالش ندارند. پارچه‌ها و پتوهای خیلی كوچك و نرم نیز ممكن است در تنفس كودك اختلال ایجاد كنند.

5. شیرخواران تا سه ماهگی به شكل اجباری از بینی تنفس می‌كنند بنابراین گرفتگی بینی در آنها می‌تواند بسیار خطرناك باشد، پس در زمان سرماخوردگی قبل از خواب و شیر دادن به كودك، بینی او را با آب مقطر یا سرم شست‌وشو باز كنید.

چگونه جانش را نجات دهیم؟

حال شاید این سوال برای‌تان پیش آمده باشد كه موقع پریدن شیر یا غذا به گلوی نوزاد باید چه‌كار كنیم؟ دكتر خان بابایی در پاسخ توضیح می‌دهد كه این واكنش بسته به سن كودك متفاوت است. به‌طور كلی توصیه می‌شود نوزاد را روی یك دست برگردانید و از پشت به میان دو كتفش چندین بار ضربه بزنید. در مورد كودكان بزرگتر هم شاید لازم باشد آنها را در حالت ایستاده قرار دهید، دو مشت خود را روی هم جمع كنید و زیر جناغ سینه‌شان بگذارید، سپس با نیروی دست به طرف بالا فشار بیاورید.

ریفلاكس و خطر مرگ در خواب

ریفلاكس یا برگشت شیر و مواد غذایی از معده به مری و نهایتا حلق یكی دیگر از عوامل خطر انسداد و خفگی در نوزادان به‌حساب می‌آید. شاید شما هم اصطلاح «مرگ ناگهانی شیرخواران» را شنیده باشید. در این حالت مادر به بچه شیر می‌دهد و او را می‌خواباند اما بعد می‌بیند كه بیدار نمی‌شود زیرا طی خواب دچار ریفلاكس شدید شده و دستگاه تنفسی‌اش از كار افتاده است. دكتر خان بابایی توصیه می‌كند برای جلوگیری از این حالت، به دفعات متعدد و هر بار با حجم كم به نوزاد شیر بدهید، همچنین باید او را به پهلو بخوابانید و زیر سرش را حدود 30 تا 35 درجه بالا قرار دهید.

موقعیت خواب نوزاد و خطر خفگی

هنگام خواب تمامی عضلات بدن آرام می‌شوند. عضلات راه هوایی نیز روی هم می‌خوابند و تبادل هوا كمتر می‌شود. اگر هم كودك زمینه ریفلاكس یا ناهنجاری عصبی- عضلانی داشته باشد، طی خواب مشكلش تشدید می‌شود. از طرفی میزان دی‌اكسید كربن در خواب بالاتر می‌رود و همه این مسائل روی هم رفته خطر خفگی را بیشتر می‌كنند. به همین دلیل دكتر خان بابایی توصیه می‌كند نوزادان را هرگز به سینه و دمر نخوابانید زیرا قدرت برگرداندن و جابه‌جایی سر را ندارند و ممكن است به راحتی دچار انسداد راه هوایی شوند.

سوراخ‌های بینی را چك كنید

به‌گفته دكتر خان بابایی اگر مجرای تنفسی و عضلات آن به خوبی كار نكنند حتی یك گرفتگی بینی براثر سرماخوردگی نیز می‌تواند باعث خفگی نوزاد شود، البته این موضوع فقط درمورد كسانی مطرح است كه در دستگاه تنفسی‌شان بیماری زمینه‌ای و اختلالات آناتومیكی دارند. دكتر بابك ساعدی، متخصص گوش و حلق و بینی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران نیز معتقد است؛ شیرخواران تا سه ماهگی به شكل اجباری از بینی تنفس می‌كنند بنابراین گرفتگی بینی در آنها می‌تواند بسیار خطرناك باشد پس اگر هنگام شیردهی، نوزادتان دچار حالت خفگی می‌شود و سینه را رها می‌كند، باید حتما توسط پزشك بررسی شود.

به‌طور كلی هر زمان كه نوزاد دچار خفگی از بینی می‌شود مادر باید تا رسیدن به اورژانس انگشت خود را در دهان او قرار دهد تا یك راه هوایی موقت برایش ایجاد كند. دكتر خان بابایی نیز توصیه می‌كند در زمان سرماخوردگی قبل از خواب و شیر دادن به كودك، بینی او را با آب مقطر یا سرم شست‌وشو باز كنید. در غیر این صورت خوابیدن و شیر خوردن نوزاد آنقدر منقطع می‌شود كه او را عصبی و بی‌قرار می‌کند. دكتر ساعدی هم در آخر یادآور می‌شود كه استفاده از قطره‌های ضد احتقان در شیرخواران ممنوع است زیرا انسان در این سنین فاقد بافت منقبض‌شونده است.

1. اگر كودك به‌طور ناگهانی توانایی سرفه كردن، گریه كردن و جیغ كشیدن را از دست داده ممكن است چیزی مسیر تنفس او را بند آورده باشد. در این صورت باید برای بیرون آوردن آن دست به‌كار شوید. در این موارد ممكن است كودك صداهای عجیب از حلق خارج كند یا پوستش به رنگ قرمز روشن یا آبی درآید.

2. اگر كودك سرفه و استفراغ دارد مسیر تنفسی او كاملا مسدود نشده است. در این‌صورت اجازه دهید سرفه كند. سرفه موثرترین راه برطرف کردن انسداد است. اگر كودك قادر نیست چیزی را كه در مسیر تنفسی اش گیر كرده، با سرفه خارج کند از یك نفر بخواهید به‌اورژانس اطلاع‌دهد و شما ضربات پشت و فشردن سینه را شروع كنید.

3. اگر مشكوك هستید مسیر تنفسی كودك به علت تورم حلق مسدود شده است بلافاصله به اورژانس اطلاع دهید. ممكن است كودك شما دچار یك واكنش آلرژیك نسبت به چیزی كه خورده یا گزش حشره شده باشد یا اینکه ممكن است مبتلا به عفونت حلق مثل خروسك شده باشد. اگر هم كودك دچار مشكلات قلبی است فورا به اورژانس اطلاع دهید.

4. شیرخواران ممکن است بعد از هر بار شیرخوردن مقدار كمی از آن را بالا بیاورند و دچار سرفه شوند. علت این مشکل احتمالا این است كه شیر در حال پس زدن از معده، اشتباها وارد مجاری هوایی شده است. این حالت طبیعی است و تا زمانی كه كودك از سایر جنبه‌های تنفسی مشكلی نداشته باشد جای هیچ‌گونه نگرانی وجود ندارد.


انحراف بینی هم باعث خفگی می‌شود؟

دكتر ساعدی معتقد است شایع‌ترین علت بروز گرفتگی بینی در شیرخواران به مسائل ژنتیكی و مادرزادی مربوط می‌شود. این نوزادان معمولا تحت درمان‌های موقت قرار می‌گیرند تا در سنین بالاتر جراحی شوند. انحراف تیغه بینی نیز یكی دیگر از دلایل گرفتگی بینی در شیرخواران است، البته این مشكل خیلی شایع نیست اما ممكن است به دلیل تروما در هنگام زایمان یا وارد شدن فشار به كودك در دوران جنینی اتفاق بیفتد. درمان آن هم بسیار محافظه‌كارانه است و باید به سنین بالاتر موكول شود. گاهی اوقات هم گرفتگی‌های بینی در سنین یک تا شش سال به دلیل لوزه سوم رخ می‌دهند.

نوزادان نارس در خطر بیشتر

اگر ریه در زمان تولد به‌طور كامل تشكیل نشده باشد و نتواند به تبادل اكسیژن و دی‌اكسید كربن بپردازد، نوزاد دچار دیسترس تنفسی می‌شود. دكتر خان بابایی توضیح می‌دهد كه این موضوع می‌تواند عوامل مختلفی داشته باشد ازجمله اینكه نوزاد نارس به دنیا آمده باشد یااینكه ماده «سورفاكتانت» داخل ریه تشكیل نشده باشد.

 بیماری‌های خاص مثل بیماری‌های قلبی و عفونت‌های ریه نیز می‌توانند حبابچه‌های ریه را دچار مشكل کنند و باعث دیسترس تنفسی شوند. این حالت بسیار جدی است و می‌تواند جان نوزاد را به خطر بیندازد. نوزاد در این وضعیت نفس‌های تند خواهد داشت و درنهایت ممكن است به دلیل كمبود اكسیژن و خستگی عضلات تنفسی فوت كند. این سندروم مخصوص دوران نوزادی است اما در كودكان بزرگتر هم می‌تواند به دلایل دیگری ازجمله عفونت‌های قارچی، میكروبی و ویروسی رخ دهد. برای پیشگیری از دیسترس تنفسی باید از زایمان زودرس جلوگیری كرد.