قربانیان کودک آزاری را چگونه تشخیص دهیم؟

تندرستی: وقتی صحبت از کودک آزاری می شود، اغلب یاد چهره کتک خورده و چشمان گریان کودکی می افتیم که گوشه ای کز کرده و صدایش درنمی آید.

در واقع تصویر و تصویر اغلب ما از کودک آزاری، همین صحنه است؛ چرا که سکوت کودک و البته خانواده در مقابل کودک آزاری معمولا بارزترین رفتاری است که دیده می شود اما غافل از اینکه این سکوت، اثرات روانی و جسمی بی شماری را در کودک به جا می گذارد، شاید یکی از دلایل این سکوت ناآگاهی والدین از برخورد مناسب در مقابل ودک آزاری باشد.

کودک آزاری (Child abuse) پدیده شومی است که در تمام سطوح اجتماعی، اقتصادی و در تمام جوامع بشری دیده شده و دامنگیر کودک خانواده و جامعه می شود. سوء رفتار با کودکان یک موقعیت اضطرابی برای کودک ایجاد می کند. کودک آزاری و سوءرفتار با کودک را می توان به 3 دسته تقسیم کرد: کودک آزاری جسمی، جنسی و مسامحه و غفلت از کودک که در آن نیازهای جسمی و روانی کودک مورد بی توجهی قرار می گیرد. هر یک از انواع این کودک آزاری ها باعث آسیب کودک می شود.

چطور شک کنیم نکند آزار دیده باشد؟

1- پرخاش

یکی از نشانه های کودکآزاری، مشاهده خشونت در رفتار کودکان است. بدخلقی غیرعادی، بداخلاقی، رفتارهای پرخاشگرایانه که تا پیش از این از کودک سر نزده بود، می تواند نشانه آن باشد که کودک در معرض کودک آزاری قرار گرفته است.

2- اضطراب

مشاهده هرگونه رفتار مضطرب در کودک که ممکن است با رفتارهای مانند گربه و بدخلقی نیز همراه باشد، می توان بیانگر کودک آزاری باشد.این اضطراب می تواند روی عملکرد رفتاری"، شخصیتی و درسی کودک تاثیر منفی بگذارد.

3- گوشه گیری و سکوت

بعضی از کودکان ذاتا ساکت هستند اما اگر کودکی پیش از این بچه ای گوشه گیر و ساکت نبوده و از مقطعی به بعد گوشه گیر و ساکت شود، می توان به مسأله کودک آزاری مشکوک شد.

4- کاهش اعتماد به نفس

افت تحصیلی، تغییر در رفتار کودک در ارتباط با والدین و همسالان که نشانگر کاهش اعتماد به نفس کودک باشد، باید والدین را به مساله کودک آزاری حساس کند در واقع کودکی که تا پیش از این برای حضور در جمع و بیان نیازهای فردی و اجتماعی اش مشکلی نداشته اما در بیان این نیازها دچار مشکل شده، یعنی اینکه مساله ای در کارت است.

5- فرار از جمع بزرگترها

بعضی از کودکان ذاتا از حضور در جمع هراس دارند. برخی دیگر از حضور در جمع خجالت می کشند اما گروهی از کودکان هم بدون ترس یا خجالت در جمع حاضر می شوند. اگر کودکی هیچ خجالتی از جمع نداشته باشد اما از یک مقطع زمانی به بعد از حضور در جمع بزرگسالان اکراه داشت، مشکوک شوید. ممکن است این کودک آزار دیده باشد.

6- بی اعتمادی به بزرگسالان

برای همه والدین پیش آمده که فرزندشان را نزد اقوام یا دوستان بگذارند. برای این منظور نیز اغلب افراد مورد اعتماد انتخاب می شوند. بچه ها نیز معمولا با آغوش باز ماندن در خانه این اقوام و دوستان را به رفتن به مهد کودک و ... ترجیح می دهند اما اگر فرزند شما نسبت به ماندن در خانه اقوام اکراه داشت، این یعنی اینکه کودک با مشکلی روبرو شده است. به این مساله حساس شوید که چرا فرزندتان که تا پیش از این به راحتی در خانه افراد مورد نظر شما می ماند، دیگر حاضر به بودن در کنار آنها نیست؟

7- بازی ها با موضوع جنسی

به بازی ها، جمله ها و شیوه رفتاری که فرزندتان در بازی هایش با همسالان به کار می گیرد، دقت کنید. اگر چه این مساله یکی از موضوع هایی است که بچه ها نسبت به آن کنجکاو هستند اما این کنجکاوی حد و اندازه ای دارد. اگر بیشتر بازی ها، تمرکز و توجه فرزندتان معطوف به این مساله است، نگران شوید این زنگ خطری برای کودک آزاری است.

8- خشونت در بازی

خشونت در بازی، نشانه دیگری برای کودک آزاری است. این خشونت به صورت بارز در رفتارهای کودک با همبازی هایش دیده می شود.

9- کابوس شبانه

کودک دچار این مشکل، یعنی دچار آزار شده است.

10- نارسایی رشد

نقص و اختلال در رشد کودکانی که در دوره رشد قرار دارند، می تواند زنگ خطری برای مساله کودک آزاری باشد.

---

بچه های کدام والدین بیشتر در معرض خطرند؟

1- والدین آزار دیده

در بسیاری موارد، والدینی که کودکان را آزار می دهند خود قربانی کودک آزاری بوده اند.

2- اصول تربیتی نادرست

اطلاعات نادرست و کم والدین درباره تربیت صحیح کودک زمینه ساز تربیت نادرست کودک و در مواردی کودک آزاری ناخواسته می شود.

3- خشونت انضباطی

در برخی موارد سختگیری والدین می تواند زمینه ساز کودک آزاری شود. خشونت انضباطی می تواند یکی از موارد خشونت نسبت به کودکان باشد.

4- درک نادرست از تربیت

بعضی از والدین تصور می کنند تنبیه بدنی روش درست تربیتی است، به همین دلیل برای تربیت کودک از این شیوه نادرست استفاده می کند.

5- جمعیت

بررسی ها نشان می دهد ابزار خشونت نسبت به کودکان در خانواده های پرجمعیت بیشتر است. دلیل آن نیز بی حوصلگی والدین نسبت به تربیت فرزند است.

6- فقر و مشکلات خانوادگی

این مساله یکی دیگر از عوامل آسیب رسان به والدین و سپس انتقال این فشار اجتماعی به کودکان از طریق کودک آزاری است؛ به طور مثال عدم توجه به نیازهای کودک به دلیل فقر و مشکلات خانوادگی از مصداق های کودک آزاری است.

7- بیماری های روانی والدین

ابتلای والدین به بیماری هایی مانند اضطراب، اختلال های خلقی، افسردگی، مشکلات شخصیتی و ... از عوامل زمینه ساز کودک آزاری است.

8- اعتیاد

این مساله یکی از عوامل زمینه ساز کودک آزاری است. در واقع عدم تعادل روانی و به دلیل مصرف مواد مخدر می تواند کودک را در معرض آزار جسمی، روانی یا حتی جنسی قرار دهد.

---

نشانه هایی که اگر دیدید، باید بیشتر شک کنید:

این نشانه ها، نشانه هایی نیست که خود والدین با دیدن آنها اقدام به بررسی شرایط کودک کرده و درصدد رفع مشکل بربیایند با دیدن هر کدام از این نشانه ها به روانشناس کودک و یا روانپزشک کودک و نوجوان مراجعه کنید.

1- خراش و جراحت

بعد از بازگشت فرزندتان از منزل اقوام، مهد کودک، مدرسه و ... با تیزبینی و به شکلی نامحسوس که باعث حساسیت کودک هم نشوید، بدن او را بررسی کنید. درباره این مساله از کودک سوال کنید و اگر نسبت به جواب او مشکوک شدید، مساله را به شکلی دیگر، برای مثال پرسیدن از افرادی که کودک نزد آنها بوده است.

پیگیری کنید. اگر کودک گفت که مثلا زمین خورده باید دقت کنید که این جراحت یا آسیبی که کودک می گوید تناسبی دارد یا نه.

2- عفونت های جنسی

بروز هرگونه علائم عفونت های پوستی از قبیل تبخال تناسلی یا زگیل در نواحی تناسلی یا اطراف لب و دهان باید توسط پزشک بررسی شود و در صورت تایید پس از مشورت با پزشک این می تواند مطرح کننده شک در مورد آزار جنسی کودک باشد.

3- زخم و خونریزی غیرعادی

بعضی خونریزی ها مثلا خونریزی از ناحیه تناسلی یکی از مواردی است که باید به آن حساس باشید. به کودک هم باید یاد بدهید با دیدن خونریزی از این ناحیه باید بلافاصله به شما گزارش دهد.

---

6 اصل بعد از اینکه فهمیدید چه اتفاقی افتاده:

1- نگران نشوید

حالت مضطرب و آشفته شما، کودک را نیز مضطرب می کند.

2- اقدامات اولیه

اگر هر نوع آسیب با کمک های اولیه شما قابل کنترل شدن باشد، سعی کنید از درد جسمی کودک کم کنید تا کودک بداند شما پناه و همراه او هستید.

3- سرکوفت نزنید

حرفی نزنید که کودک بترسد یا فکر کند او را تنبیه می کنید.

4- با او صحبت کنید

به او اطمینان دهید که درباره مساله ای که برای او پیش آمده، با هیچ کس صحبت نمی کنید تا او با آرامش مساله را برای شما تعریف کند. اگر جایی به حرف های کودک شک کردید یا احساس کردید حرفی را نمی گوید یا در حال داستان سرایی و بزرگ کردن مساله است، موضوع را به سمتی که می خواهید ببرید تا به نتیجه برسید.

5- با فرزندتان به روانپزشک کودک و نوجوان مراجعه کنید

تا فرزندتان با حرف زدن با او بتواند مساله را راحت بیان کند.

6- به کسی نگویید

درباره مراجعه فرزندتعان به متخصص، با کسی صحبت نکنید چون اولا باعث ناراحتی فرزندتان می شوید و در ثانی ممکن است به گوش فرد کودک آزار برسد و برای تلافی جویی دوباره کودک را مورد تهاجم قرار دهد.

خبرگزاری ایسنا: ‌سوءرفتار و بدرفتاری با کودکان و نوجوانان پدیده بسیار شایعی است و پیامدهای درازمدت و متعددی دارد. بسیار پیش آمده که در اخبار حوادث و یا حتی در محیط اطراف خود با حوادث تلخی در حوزه کودک‌آزاری و حتی فرزندکشی روبرو می‌شویم.

در اغلب این حوادث کودکان و نوجوانان بر سر مسائل بسیار پیش‌پا افتاده با والدین خود درگیر شده و در نهایت، این درگیری‌ها و مشاجرات به قتل‌های خانوادگی منجر می‌شوند. به گفته‌ی متخصصان و روانشناسان، اغلب این حوادث ریشه در پرخاشگری و بدرفتاری‌های والدین با فرزندانشان به‌ویژه در کودکی دارد.

زهرا مطیعی، کارشناس ارشد روانشناسی در این باره گفت: سوءرفتار نسبت به سه روش سوء رفتار جسمی، جنسی، و مسامحه یا غفلت از کودک صورت می‌گیرد.

وی سوءرفتار جسمی (کودک آزاری جسمی) را هر عملی دانست که سبب وارد آمدن جراحت جسمیِ غیرتصادفی به کودک می‌شود که از آن جمله می‌توان کتک زدن، گاز گرفتن، سوزاندن و مسموم کردن را نام برد.

مطیعی، مسامحه یا غفلت از کودک را شایع‌ترین شکل بدرفتاری با کودکان عنوان و اظهار کرد: این نوع از بدرفتاری به معنیِ عدم مراقبت و محافظت کافی از کودکان است و امکان دارد نیازهای ضروری آموزشی، هیجانی و جسمی کودک بر اثر محرومیت عمدی یا از سر غفلت تأمین نشود.

وی اضافه کرد: مسامحه، شامل عدم تغذیه کافی کودکان و محافظت از آنان در برابر خطرات، و مسامحه جسمی نیز شامل رها کردن، اخراج از منزل، مراقبت حضانتی گسسته، نظارت ناکافی و بی‌توجهی به امنیت و رفاه کودک است.

مطیعی در ادامه از دیگر انواع مسامحه به مسامحه طبی و آموزشی اشاره کرد که از اولی تحت عنوان امتناع یا تأخیر در فراهم کردن مراقبت طبی کودک و از دومی تحت عنوان عدم ثبت‌نام کودک در مدرسه و فراهم کردن امکان مدرسه‌گریزی مزمن یاد می‌شود.

وی در خصوص سوء‌رفتار هیجانی(کودک آزاری هیجانی) اظهار کرد: سوءرفتار هیجانی یا روانشناختی زمانی روی می‌دهد که فرد این پیام را به کودک منتقل می‌کند که وی بی‌ارزش، معیوب، دوست‌نداشتنی، ناخواسته یا در معرض خطر است. فرد مرتکب، ممکن است کودک را طرد کند، بترساند، منزوی کند، به او بی‌توجهی و یا وی را سرزنش کند.

این روانشناس، سوءرفتار هیجانی را شامل رفتارهایی از قبیل پرخاش کلامی مانند تحقیر، فریاد زدن، تهدید کردن، سرزنش کردن یا طعنه زدن، مواجه کردن کودک با خشونت خانگی، وارد کردن فشار بیش از حد روی کودک از طریق انتظارات بیش از حد و تشویق یا آموزش کودک برای شرکت در فعالیت‌های ضداجتماعی عنوان کرد.

مطیعی در اشاره به سومین شکل از سوءرفتار با کودک گفت: سوءرفتارجنسی با کودک، به رفتار جنسی بین یک کودک و فرد بالغ و یا بین دو کودک که یکی از آنها به میزان چشمگیری بزرگتر از دیگری بوده یا متوسل به زور شده اطلاق می‌شود؛ مرتکب یا قربانی ممکن است همجنس یا غیرهمجنس باشند.

وی در توضیح انگیزه و عوامل پرخاشگری علیه کودکان توسط والدین گفت: هر چند کودک‌آزاری در تمام طبقات اقتصادی-اجتماعی روی می‌دهد اما با فقر و فشارهای روانی و اجتماعی بخصوص فشارهای مالی ارتباط تنگاتنگی دارد.

وی افزود: بدرفتاری با کودکان و نوجوانان با تحصیلات پایین والدین، بیکاری، مسکن نامناسب و تک والد بودن، همبستگی مثبت بالایی نشان می‌دهد.

مطیعی با بیان اینکه کودک‌آزاری معمولاً در خانواده‌هایی که دارای چندین مشکل هستند بروز می‌کند، تصریح کرد: کودک‌آزاری در خانواده‌هایی که دارای خشونت خانگی، انزوای اجتماعی، بیماری روانی والد و سوءمصرف مواد مخدر بخصوص الکلیسم در والد هستند بسیار شایع‌تر است.

همچنین والدین آزاردهنده اغلب خود قربانی سوءرفتار جنسی و جسمی بوده و در خانواده‌ی خود مدت‌ها در معرض خشونت و درد و عذاب بوده‌اند.

وی همچنین این خشونت‌ها را ناشی از ناآگاهی از روش‌های فرزند‌پروری مثبت و یا در نتیجه بی‌توجهی و سهل‌انگاری دانست و عنوان کرد: بیشترین اعمال خشونت‌آمیز بر روی کودکان توسط آشنایان و معتمدین آنها از جمله والدین، همکلاس‌ها، معلمین، و کارفرمایان انجام می‌شود.

مطیعی با بیان اینکه مجموعاً مونث‌ها بیشتر از مذکرها به خشونت جسمی مرتکب شده‌اند، گفت: میزان بسیاری از انواع بدرفتاری‌ها در مورد کودکان دختر و پسر مشابه بوده اما میزان سوءرفتار جنسی در دخترها بالاتر از پسرها گزارش شده است.

این روانشناس افزود: گروه سنی تا سه سال، بیشترین درصد را بین قربانیان داشتند و با افزایش سن، درصد قربانی شدن کاهش می‌یابد.

وی با بیان اینکه این پرخاشگری‌ها آسیب‌های جسمانی، فردی، روانی و اجتماعی زیادی در بر دارند، تصریح کرد: علائم و پیامدهای فردی و روانی در خصوص قربانی سوءرفتار جنسی شدن در آینده فرد بروز خواهند کرد. این علایم عبارتند از اضطراب، واکنش‌های تجزیه‌ای، علایم هیستریک، افسردگی، شکایات جسمانی و اختلال در رفتارهای جنسی.

مطیعی علائم اضطرابی را ترس، هراس‌ها، بی‌خوابی، کابوس‌هایی که مستقیماً به سوءرفتار مربوط هستند عنوان و اظهار کرد: واکنش‌های تجزیه‌ای و علائم هیستریک نیز در کودک ممکن است دوره‌هایی از فراموشی، رویابینی روزانه، حالات شبه خلسه و تشنجات هیستریک را بروز دهد.

وی از دیگر پیامدهای پرخاشگری علیه کودکان، به افسردگی، آشفتگی در رفتار جنسی و شکایات جسمانی اشاره و اظهار کرد: اگر کودک مکرر مورد سوء‌رفتار جنسی باشد در مغزِ رو به رشد کودک تغییراتی ایجاد می‌شود و در دوران بزرگسالی در الکتروآنسفالوگرام نابهنجاری‌هایی نشان داده می‌شود که ناشی از تحریک‌پذیری لیمبیک است. همچنین نقایصی در یکپارچگی نیمکره‌های راست و چپ در آینده دیده خواهد شد.

این روانشناس افزود: از نظر اجتماعی، موردی که در وهله اول حائز اهمیت است، رفتار تربیتی این افراد با کودکان خود است که متأسفانه غالباً با یک چرخه‌ی معیوب شکل می‌گیرد.

مطیعی در ادامه گفت: همچنین این کودکان افرادی پرخاشگر، دارای خلق بی‌ثبات و دارای تأخیر در رشد نسبت به همسالانشان هستند، نسبت به افراد بزرگسال بی‌اعتماد هستند و در اجتماع هم به دلیل شکل‌گیری این نوع خصیصه‌ها در شغل و ارتباطات خود دچار مشکل می‌شوند.

وی علت اینکه طبق آمارها سهم خشونت‌های جسمی بالاتر از هیجانی است را در گزارش شدن موارد جسمی و گزارش نشدن موارد هیجانی عنوان کرد.

وی در ارائه راهکارها برای پیشگیری از خشونت علیه کودکان و نوجوانان گفت: کاهش یا رفع استرس‌های اجتماعی یا محیطی، کاهش بار مسئولیت مادر تا حد توان، تشویق، همدردی، حمایت از کودک و آموزش والدین در امر فرزندپروری از برخی راهکارها برای جلوگیری از خشونت‌های خانوادگی هستند.

مطیعی افزود: غالباً والدینی که خود آماج تنبیه بدنی و خشونت در خانواده بوده‌اند ممکن است این رفتار را با فرزندان خود نیز داشته باشند. در برخی موارد والدین معتقدند که روش آنها راه معقولی برای آموزش انضباط است که برای از بین بردن این تفکر غلط ارائه آموزش‌های همگانی ضروری است.

وی در پایان تأکید کرد: فوری‌ترین راه برای رهایی این کودکان از شرایط یاد شده این است که آنها را از خانواده بی‌توجه و بدرفتار خارج کنیم.