قاتل اعتماد به‌ نفس کودکان نباشیم!

سلامت ایران:

4 خطای تربیتی والدین که باعث کاهش اعتمادبه‌نفس فرزندان می‌شود

دکتر نسرین امیری، فوق‏تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

بیشتر والدین به دنبال راه‏هایی برای افزایش اعتماد به‌نفس کودکشان هستند تا آنها را با اتکا به نفس بیشتری وارد جامعه کنند. این بدان معناست که خود کودک در این زمینه نقشی ندارد و باید به او کمک کنند تا اعتماد به‌نفس داشته‌باشد. این باور به شدت غلط است زیرا کودکان خودشان باید با کسب مهارت‏های لازم به اعتماد به‌نفس مطلوب برسند. گاهی والدین به جای کمک به فرزندانشان و نشان دادن راه درست به آنها، خود راه را اشتباه می‏روند و اعتماد به‌نفس کودک را کاهش می‌دهند. در ادامه به برخی از خطاهای رایج والدین در این زمینه اشاره می‌کنیم.


1. تحقیر و توهین

بارها در مورد توهین و تحقیر کودکان به‌خصوص در میان جمع و اثری که بر کودک می‏گذارد، صحبت شده است. این کار به شدت اعتماد به‌نفس کودک را کاهش می‌دهد و والدین باید از انجام آن، به ویژه در جمع، خودداری کنند.

2. تشویق بی‌دلیل و بیش‌از حد

تشویق‏ بی‌دلیل کودک، مخرب است. اگر والدی فرزند دانش‏آموز خود را که مانند همه دانش‏آموزان دیگر به مدرسه می‏رود و در حد خوب و طبیعی درس می‌خواند، مدام و بی‏جهت تشویق کند، اعتماد به‌نفس او را پایین می‌آورد زیرا کودک با خود می‏اندیشد که «حتما من بسیار کم‏هوش‏تر و ناتوان‏تر از دوستانم هستم که وقتی مانند آنها نمره می‏آورم، والدینم تا این حد تشویقم می‏کنند.» والدین باید فقط به فرزندشان نشان ‏دهند که از انجام به موقع تکالیف و رابطه خوب او با دوستان همکلاسی‏اش رضایت دارند و این کاری است که همه دانش‏آموزان باید انجام بدهند.

حتی تشویق بیش از حد کار مثبتی که کودک انجام داده، به‌تدریج باعث کاهش اعتمادبه‌نفس او خواهد شد. شاید بد نباشد برای فهم بهتر موضوع مثالی برای مادران بزنم؛ فرض کنید برای مهمانانتان مثل همیشه یک خورش خوب و خوشمزه پخته‏‏اید اما آنها بعد از صرف غذا مدام و بیش از حد از شما تشکر و از خوشمزه بودن غذایتان تعریف کنند. چه حسی خواهید داشت؟

قطعا اولین فکری که به ذهنتان خطور می‏کند این است که «آیا دستپخت من در گذشته آنقدر بد بوده که حالا با پختن یک خورش معمولی تا این حد تعریف می‌شنوم؟» یا اینکه «آیا مهمانانم تا این حد مرا ناتوان فرض می‌کرده‌اند که حالا با پخت یک خورش ساده تا این حد از من تعریف می‏کنند؟» همان‌طور که می‏بینید با اینکه مهمانان تعریف زیادی می‏کنند، ممکن است باعث کاهش اعتماد به‌نفس شما شوند. در مورد کودکان هم همین‌طور است.


3. مقایسه کودکان

مقایسه کودکان نیز اعتماد به نفس آنها را کاهش می‌دهد. نه‌تنها کودکان را نباید با هم مقایسه کنید، که حتی مقایسه خودتان با سایر والدین هم کار اشتباهی است. مقایسه در هر صورت ممنوع است زیرا نمی‏توانیم 2 فرد کاملا مثل هم پیدا کنیم. تنها کاری که انجام دادن آن جایز است، این است که شرایط امروز خودمان را نسبت به شرایط قبلی بازنگری کنیم. مثلا آیا نسبت به یکسال گذشته پیشرفتی از نظر مادی یا معنوی داشته‏ام؟

4. خودشکنی یا غرور والدین

اگر پدر و مادری دائم خود را تحقیر کنند، در روابط اجتماعی دست و پایشان را گم کنند، در جمع‏ها در انزوا باشند، فروتنی‏های بی‏مورد داشته باشند و... اعتماد به‌نفس فرزندانشان را کاهش خواهند داد. در جامعه ما والدین زیادی شرایط ادامه تحصیل را نداشته‏اند و همین موضوع ابتدا باعث کاهش اعتماد به‌نفس خود آنها و متعاقب آن، کاهش اعتماد به‌نفس فرزندانشان شده است. اولین کاری که این والدین باید انجام بدهند، این است که به جای تلاش برای افزایش اعتماد به‌نفس کودکان و گفتن اینکه «ما که کسی نشدیم لااقل شما درس بخوانید تا کسی شوید» ابتدا اعتماد به‌نفس خود را تقویت کنند تا بتوانند آن را به فرزندانشان انتقال دهند. البته غرور والدین هم باعث کاهش اعتماد به‌نفس کودکان می‌شود.

کودکانی که اعتماد به‌نفس ندارند، چه نشانه‏ هایی دارند؟

بسیاری از کودکانی که بزرگ‏تر از سنشان رفتار می‏کنند، اعتماد به‌نفس پایینی دارند بنابراین فکر نکنید اگر کودکی گنده‏گویی می‏کند، اعتماد به‌نفس بالایی دارد. اتفاقا برعکس؛ اعتماد به‌نفس پایین این کودکان با پرتوقعی و اعتماد به‌نفس بالا خود را نشان می‌دهد.


گروه دیگر، کودکانی هستند که هیچ حقی برای خود قائل نیستند و خود را پایین‏تر از سایر دوستانشان می‏دانند. مثلا در حالی که می‏توانند به بازی گروهی با دوستانشان بپردازند، به اندازه خودشان حرف بزنند، در فعالیتی مشارکت کنند، حق انتخاب لباس و کفش دارند و... این کارها را انجام نمی‌دهند و دائم خود را کنار می‏کشند. از سوی دیگر، بیشتر کودکانی که همه چیز را بیش از حد برای خود می‏خواهند و بسیار پرتوقع هستند، از کاهش اعتماد به‌نفس رنج می‏برند و رفتار آنها به هیچ‌وجه نشانه اعتماد به‌نفس بالای آنها نیست زیرا نیاز دارند وسیله‏ای مثل اسباب‏بازی‏، تلفن‌همراه، لباس، مسافرت‏های مختلف و... داشته باشند تا اعتماد به‌نفسشان افزایش پیدا کند. برخی از کودکانی که اعتماد به‌نفس پایینی دارند، فکر می‏کنند اگر والدینشان را با هر بهانه‏ای بالا ببرند، خودشان هم بالا خواهند رفت.

به همین دلیل به والدینشان اصرار می‏کنند اتومبیل لوکس بخرند، در مناطق خاص خانه بخرند، از شهرستان به تهران بیایند یا حتی به خارج از کشور مهاجرت کنند و... آنها سعی دارند به هر شکلی ساختار خانواده را تغییر دهند و اسمش را ترقی می‏گذارند. کودکی که اعتماد به‌نفس خوبی دارد، هم با خودش راحت است هم با اطرافیانش و از آنچه دارد لذت می‏برد. در عین حال نه به دیگران زور می‏گوید نه به خودش.