علت های ناباروری در مردان و زنان

مجله سیب سبز - سارا میرشجاعی: از قدیم گفته‌اند فرزند ثمره عشق و ازدواج است، اما گاهی تلاش برای داشتن این ثمره به ثمر نمی‌نشیند و برخی زوج‌ها لقب نابارور را به دوش می‌كشند. بسیاری از زوج‌های نابارور به‌طور دقیق نمی‌دانند ناباروری چه تعریفی دارد و علت آن چیست. به علاوه برخی زوج‌ها خود را نابارور می‌دانند در حالیکه هنوز همه تلاش شان را برای درمان نکرده اند و غافل اند که این روزها تکنیک های مختلفی برای درمان نازایی توسط متخصصان وجود دارد که می تواندبه سادگی مشکل آنها را برطرف کند. بنابراین در قدم اول لازم است بدانید ناباروری چیست و چرا این مشكل به وجود می‌آید.
                                           
ناباروری یعنی چه؟

دكتر زویا طاووسیان، متخصص زنان و زایمان در تعریف ناباروری می‌گوید: اگر زوجی خواهان بچه‌دار شدن باشند، رابطه جنسی منظم داشته و 12ماه از تصمیم‌شان برای بچه‌دار شدن گذشته باشد اما حاملگی صورت نگرفته، گفته می‌شود نابارور هستند. برای این تعریف معمولا 12 ماه را در نظر می‌گیرند اما گاهی باتوجه به سن زوج خصوصا خانم، این زمان كمتر در نظر گرفته شده و زوج را به بررسی جدی ترغیب می‌كنیم. گاهی اوقات برخی زوج‌ها خود را نابارور می‌دانند اما درحقیقت اینطور نیست و فقط كافی است ارتباط جنسی خود را منظم‌تر كنند تا به نتیجه دلخواه برسند.


چرا نابارور هستید؟

گفته می‌شود ناباروری ممكن است به علل زنانه، علل مردانه، علل مردانه- زنانه و علل ناشناخته اتفاق بیفتد.  این دلایل را مرور می کنیم:

علل زنانه (40درصد)

دكتر ژیلا نقیبی علل زنانه را 40 درصد از عوامل ناباروری عنوان كرده و مهم‌ترین و عمده‌ترین این علل را برمی‌شمارد:

 1- اختلال در تخمك گذاری: یكی از شایع‌ترین علل ناباروری زنانه، اختلال در تخمك‌گذاری است كه می‌تواند به دلایل گوناگونی اتفاق بیفتد. معمولا زنانی كه كیست تخمدان یا  نارسایی یا از كارافتادگی زودرس تخمدان دارند به این مشكل مبتلا می‌شوند. دلایل دیگری نظیر استرس، تغذیه نامناسب، علل ژنتیكی یا مادرزادی، بیماری‌ها یا داروهای مصرفی و. . . هم در این امر دخیل هستند كه سبب می‌شوند تخمك تولید نشود یا تخمك مناسبی ساخته نشود كه هر دو در دسته اختلال تخمك‌گذاری قرار می‌گیرند.

2- اختلال در مسیر عبور تخمك: از آنجا كه تخمدان در لگن قرار دارد، تخمك ساخته شده در تخمدان باید از لوله‌های فالوپ عبور كرده و به رحم برسد تا باروری صورت گیرد. گاهی تخمك ساخته می‌شود اما به دلیل بسته بودن لوله‌های فالوپ این تخمك‌ها نمی‌توانند به رحم برسند و بارداری انجام شود. بسته بودن لوله‌های فالوپ به دلایلی مثل عفونت، چسبندگی‌های ناشی از اعمال جراحی، بستن عمدی لوله‌ها (كسی كه فرزند دارد و برای جلوگیری از بارداری لوله‌های خود را بسته و الان خواهان بارداری است)، نقص‌های مادرزادی كه در ساختار لوله‌ها وجود دارد و. . . ممكن است اتفاق بیفتد.

3- نقص‌های رحمی: در مواردی ممكن است رحم به لحاظ ساختاری مشكل داشته باشد و درحقیقت به دلایل مختلف ساخت كاملی نداشته باشد  یا اینکه به دلیل سقط‌های مكرر یا كورتاژ بافت رحم تخریب شده یا حتی بافت اضافه به وجود آمده باشد. همه اینها سبب می‌شود نطفه داخل رحم جایگزین نشود و ناباروری ایجاد شود. گاهی حتی ممكن است به دلایل مادرزادی رحم وجود نداشته یا به دلیل بیماری از بدن خارج شده باشد.

4- اختلال در دهانه رحم: عفونت، تومور، علل ژنتیكی و. . . ممكن است سبب بسته شدن مجرای رحم شده و اسپرم‌ها نتوانند خود را به رحم برسانند و بارداری ایجاد كنند.

5- پس زدن اسپرم: گاهی همه موارد گفته شده سالم است و مشكلی وجود ندارد، یعنی تخمك‌ها مناسب است، رحم و لوله‌ها هم سالم است اما بدن خانم اسپرم‌های آقا را پس می‌زند و علیه اسپرم‌ها آنتی بادی ترشح كرده و اسپرم‌ها را از بین می‌برد. در این موارد بدن خانم اجازه نمی‌دهد اسپرم فعالیت خود را انجام دهد و آن را نابود می‌كند.

6- اختلالات هورمونی: یكی دیگر از دلایل ناباروری در زنان اختلال در هورمون‌های بدن است. كم‌كاری تیروئید ازجمله بیماری‌هایی است كه در خانم‌های نابارور بسیار شایع است و حتما باید به آن توجه داشت.

7- چاقی یا لاغری بیش از حد: در خیلی از موارد به بیماران گفته می‌شود وزن خود را در وضعیت نرمال و مطلوب نگه دارند و از رژیم‌های غیرتخصصی دوری كنند. بسیاری از خانم‌ها ممكن است به دلیل زیبایی یا بیماری‌های مختلف لاغری بیش از حد داشته باشند كه این مورد نیز به نوبه خود می‌تواند سبب اختلالات مختلف در بدن و ناباروری شود. مساله چاقی یا لاغری بیش از حد هم در آقایان و هم در خانم‌ها ممكن است سبب ناباروری شود.


علل مردانه (40درصد)

دكتر نقیبی معتقد است، تمام عللی كه در مورد زنان گفته شد درباره مردان هم ممكن است وجود داشته باشد.

1- اسپرم‌های نامناسب: ممكن است تعداد اسپرم‌ها كافی نباشد، یعنی بدن مرد اسپرم‌های كافی برای تولیدمثل تولید نمی‌كند یا ممكن است تحرك اسپرم‌ها كم باشد، یعنی اسپرم تولید می‌شود اما این اسپرم‌های تولیدشده تحرك كافی برای رسیدن به تخمك را ندارند. گاهی هم ممكن است اسپرم‌ها كیفیت مطلوبی نداشته باشند و ناقص تولید شوند. تغذیه، الكل، دخانیات و... همه می‌توانند در ساختمان نطفه و آسیب به آن تاثیرگذار باشند. بنابراین اسپرم‌ها به لحاظ تعداد، تحرك، كیفیت و محتوای ژنتیكی و. . . باید در وضعیت مطلوبی باشند؛ مسائل زیادی می‌توانند اینها را تحت تاثیر قرار دهند.
 
2- نقص بیضه‌ها: ممكن است بیضه‌ها كه مسوولیت ساخت اسپرم‌ها را برعهده دارند به دلایل گوناگون آسیب دیده باشند. دلایلی مثل آسیب، ضربه، نقص‌های ژنتیكی و. . . می‌تواند سبب نقص بیضه‌ها شود. ممكن است فردی به‌طور مادرزادی بیضه نداشته باشد یا گاهی در مردانی دیده شده كه بیضه‌ها در دوران جنینی در داخل شكم تشكیل شده‌اند كه اگر نهان بیضگی به‌موقع تشخیص داده نشود، ممكن است بافت بیضه به دلیل حرارت داخل شكم از بین رفته و سبب ناباروری مردانه شود. گاهی هم شغل آقایان، كار با مواد شیمیایی یا حرارت زیاد سبب آسیب بیضه‌ها می‌شود.

3- نقص مجرای عبور اسپرم: اسپرم‌های تولیدشده، باید بتوانند خود را به تخمك برسانند تا عمل لقاح صورت گیرد. هر نقص یا انسدادی كه در این مجرا وجود داشته باشد، می‌تواند ناباروری ایجاد كند. عفونت‌های مختلف، ضربه یا جراحت، وازكتومی و. . . همگی می‌توانند از دلایل بسته شدن مجرای عبور اسپرم‌ها شوند.

4- واریكوسل: یكی از عوامل دیگر ناباروری مردانه واریكوسل (بزرگ شدن رگ‌های بیضه و به نوعی واریس بیضه‌ها) است. واریكوسل می‌تواند سبب بالا رفتن حرارت بیضه‌ها و آسیب اسپرم‌ها شود.

5- بیماری‌ها و اختلالات هورمونی: هرنوع اختلال یا بیماری مربوط به هورمون‌ها می‌تواند سبب نقص‌های مختلف و ناباروری در آقایان شود. درحقیقت هورمون‌ها به دلیل اهمیتی كه دارند باید در وضعیت تعادل باشند و هرنوع اختلال در هورمون‌ها می‌تواند نقص‌های مختلفی ایجاد كند.

علل زنانه-مردانه (10درصد)

دكتر طاووسیان علل زنانه-مردانه را اینطور توضیح می‌دهد: این دلیل بین خانم‌ها و آقایان مشترك است و ممكن است در هر دو وجود داشته باشد؛ یعنی در برخی موارد هم خانم و هم آقا مشكل دارند. گاهی هم به دلیل نقص‌ها یا اختلالات كروموزومی نقص‌هایی در بیضه‌ها یا اسپرم‌های تولیدی وجود دارد؛ همین موضوع در خانم‌ها می‌تواند سبب نقص یا عدم  تخمدان یا تولید تخمك‌های نامطلوب شود. درحقیقت این دلیل را می‌توان در دسته علت‌های مردانه یا زنانه هم گنجاند.


 علل ناشناخته (10درصد)

توضیح علل ناشناخته را هم از دكتر طاووسیان اینطور شنیدیم: گاهی ناباروری به دلایل ناشناخته صورت می‌گیرد، یعنی همه عوامل لازم برای باروری هم در خانم و هم در آقا، سالم است اما ناباروری وجود دارد. درحقیقت زمانی كه در بررسی‌ها دلیل مشخصی برای ناباروری به دست نیاید، گفته می‌شود ناباروری با دلایل ناشناخته است كه این مورد هم حتما باید درمان شود. اینطور نیست كه چون دلیل مشخصی وجود ندارد، درمانی هم وجود نداشته باشد و درمان‌ها برای این مورد هم انجام می‌شوند.

سن، مهم‌ترین مولفه است

دكتر  آل‌یاسین، متخصص زنان و زایمان درباره مهم‌ترین مولفه ناباروری می‌گوید: مهم‌ترین مساله در یك زوج نابارور سن و سال، خصوصا سن زن است. قدرت باروری خانم‌ها محدود بوده و به‌طور میانگین از 14 تا 44 سالگی به طول می‌انجامد. بعد از 35 سالگی تعداد تخمك‌های یك خانم به مقدار زیادی كاهش می‌یابد و همین موضوع سبب كم شدن قدرت باروری می‌شود.

عوامل دخیل در باروری

دكتر زویا طاووسیان درباره عواملی که در باروری موثر است به سیب سبز می‌گوید: برای بارور شدن عوامل زیادی دخیل است، ازجمله تولید نطفه، مسیر عبور نطفه، رسیدن به مقصد خاص، تركیب دو گامت با هم، بستر رشد نطفه، محیط قرار‌گیری جنین و.. كه همه این عوامل دست به دست هم می‌دهند تا باروری موفق اتفاق بیفتد. هركدام از این مراحل دچار نقص باشد (چه در خانم و چه در آقا) سبب ناباروری می‌شود.

دكتر آل یاسین هم در تایید این موضوع توضیح می‌دهد: وقتی می‌گوییم ناباروری، یعنی زوج نابارور؛ بنابراین برای تعیین عوامل ناباروری یك زوج، در درجه اول باید از آنها شرح حال كامل بگیریم. پس از آن معاینه و مرحله بعدی هم انجام برخی آزمایشات تشخیصی است. بنابراین تشخیص درست و به‌موقع علت ناباروری بسیار مهم و یكی از گام‌های اساسی درمان است.

آمارها چه می‌گوید؟

دكتر ژیلا نقیبی، جنین‌شناس معتقد است: میزان ناباروری در دنیا بین 10 تا 15 درصد است كه این رقم به 20 درصد در ایران نیز می‌رسد؛ یعنی از هر پنج زوج یك زوج نابارور وجود دارد. درحقیقت میزان ناباروری در ایران بیش از سایر نقاط دنیاست كه این موضوع قدری جای تامل دارد  و بررسی‌های بیشتر نیاز است.

دكتر آل‌یاسین نیز درباره آمار حاملگی‌ها در سال‌های ابتدایی ازدواج می‌گوید: خانمی كه جوان است و مدت كمی از زمان ازدواجش می‌گذرد، اگر خواهان بچه است و ارتباط منظم داشته باشد بین 70 تا 80 درصد در سال اول ازدواج حاملگی صورت می‌گیرد. 10 تا 15 درصد در سال دوم و پس از كمی تامل باردار می‌شود و نزدیك 10 درصد هم به‌عنوان نازا شناخته می‌شود.