راهکارهایی برای پاسخ دادن به سوالات کودکان

مجله سیب سبز: در‌حالی كه فرزندتان از مدرسه تعطیل شده، در ترافیك سنگین مسیر خانه گیر كرده‌اید و فكر می‌كنید برای ناهار چه چیزی تهیه كنید ناگهان فرزند 7‌ساله‌تان با صدای بلند می‌پرسد: «مامان چرا آسمون آبیه؟» شما كه همیشه كودكان را به یادگیری علم تشویق می‌كردید و آرزو داشتید برای یك بار هم كه شده به جای پرسیدن قیمت سی‌دی بازی، یك سوال درسی از شما بپرسد، اكنون از پاسخ دادن به این سوال ساده عاجز مانده‌اید اما شاید دانستن این موضوع كه تقریبا اكثر والدین پاسخ روشنی برای این سوالات ندارند، اندكی باعث آرامش شما شود.

 اینها سوالاتی است که واقعا ذهن کودکان را مشغول می کند اما بزرگ‌ترها پاسخ روشنی برای آن ندارند. فرزند شما اینها را به‌صورت موضوعات عادی روزمره نمی‌پذیرد و باید جواب روشنی دریافت کند که قانع شود. اگر شما هم از دست سوالات بی‌شمار و بی پاسخ کودک‌تان کلافه‌اید و نمی‌دانید چه پاسخی باید بدهید، پیشنهاد می‌کنم این مطلب را با دقت بخوانید.


مطالعات چه می‌گوید؟

محققان انگلیسی با انجام مطالعاتی روی 2هزار و 500‌خانواده متوجه شدند بسیاری از والدین امروزی نمی‌توانند پاسخ سوالات علمی و حتی تعداد زیادی از سوالات معمولی كودكان خود را بدهند. این مطالعات همچنین نشان داد فقط یك‌سوم والدین به‌دنبال یافتن پاسخ دقیق برای سوالات كودكان‌شان می‌افتند و متاسفانه بقیه یا دروغ می‌گویند یا با دادن یك جواب بی‌ربط به همه چیز پایان می‌دهند.

وقتی جواب را نمی‌دانیم

با اینكه امروزه ندانستن جواب سوالات كودكان كاملا طبیعی است اما تقریبا 50درصد از پدر و مادرها از گفتن كلمه «نمی‌دانم» احساس خجالت می‌كنند و حتی ممكن است احساس حماقت به آنها دست ‌بدهد. اما باید بدانید زمانی كه صحبت از دانش و علوم جدید می‌شود، معمولا كودكان امروزی اطلاعات بسیار بیشتری نسبت به پدر و مادر خود دارند. امروزه اطلاعات كودكان به‌قدری افزایش پیدا كرده كه 26درصد والدین معتقدند سواد آنها از فرزندان دبستانی‌شان كمتر است و در خیلی از موارد مانند كامپیوتر و اینترنت در مقایسه با بچه‌های‌شان هیچ چیزی نمی‌دانند.

پیشرفت تکنولوژی، جا ماندن والدین

 پیشرفت تكنولوژی، استفاده از وسایل ارتباط جمعی مدرن مانند كامپیوتر، سی‌دی‌های آموزشی و تغییرات زیادی كه در محتوای كتاب‌های درسی به‌وجود آمده باعث شده كودكان امروزی نسبت به والدین خود اطلاعات به‌روزتری داشته باشند و در بسیاری از مواقع سوالاتی فراتر از سواد پدر و مادر خود بپرسند. جالب این‌جاست كه یك‌پنجم والدین در این مواقع آرزو می‌كنند كاش بیشتر درس می‌خواندند یا مطالعه بیشتری می‌داشتند تا هیچ‌وقت در این وضعیت قرار نمی‌گرفتند.

جواب چه سوالاتی را نمی‌دانیم

از مجموع سوالاتی كه معمولا كودكان می‌پرسند و والدین از دادن یك پاسخ روشن به آنها عاجزند می‌توان به موارد زیر اشاره كرد: «چرا آب دریا شور است؟ خدا كجاست؟ نوزادان چگونه متولد می‌شوند یا بی‌نهایت به چه معناست؟»

البته سوالات ریاضی و علمی بیشتر از همه برای پدر و مادرها دردسر درست می‌كنند به‌طوری كه نزدیك به 58درصد از آنها نمی‌توانند سوال ساده‌ای مانند دلیل آبی بودن رنگ آسمان را جواب بدهند. زمانی كه از والدین پرسیده می‌شود: «انرژی برق چگونه ساخته می‌شود؟» بیش از 67درصد از آنها دلیل آن‌ را نمی‌دانند.

در برابر این سوال: «نوزادان چگونه به دنیا می‌آیند؟» نیز والدین سعی می‌كنند با دادن پاسخ‌هایی مانند خدا آن را پشت در ما گذاشته است یا ما آن را پیدا كرده‌ایم كودك كنجكاو خود را قانع كنند.
سوالاتی در‌مورد خدا و سرنوشت انسان‌ها بعد از مرگ هم از‌جمله مواردی هستند كه بسیاری از والدین را به دردسر می‌اندازد. برای مثال زمانی كه یك كودك از پدر خود می‌پرسد: «برای مادربزرگ بعد از مرگ چه اتفاقی می‌افتد؟» نزدیك به 40‌درصد از والدین این‌گونه به فرزندشان جواب می‌دهند: «او پیش خدا رفته.» یا «مادربزرگ اكنون در بهشت است.» یا «او تبدیل به یك فرشته شده و همیشه در حال نگاه كردن به توست.»

می‌توانیم دروغ بگوییم؟

با این كه در بسیاری از مواقع والدین در جواب سوالات كودك خود دروغ می‌گویند، اما سعی كنید هیچ‌گاه به این شكل جواب كنجكاوی‌های فرزندان خود را ندهید. در سنین پایین كودكان همه چیز را به دقت به ذهن خود می‌سپارند و جواب‌های غلط شما ممكن است تا مدت‌ها در یاد آنها باقی بماند. از سوی دیگر بعد از این‌كه آنها جواب درست را پیدا كردند ممكن است شما را دروغگو بدانند و حتی اعتمادشان را به شما برای همیشه از دست بدهند.

در بسیاری از موارد این سوالات به دلیل كنجكاوی كودكان نیست، بلكه آنها باید برای انجام تكالیف خود جواب آنها را پیدا كنند. در این هنگام است كه دیگر پدر و مادرها نمی‌توانند با جواب‌های ساختگی كودك خود را دست به سر كنند زیرا او به زودی پاسخ حقیقی را پیدا خواهد كرد.


در برابر سوالات کودکان چه کنیم؟

كارشناسان معتقدند بهترین كار برای والدین این است كه همراه با فرزندشان برای پیدا كردن پاسخ درست تلاش كنند. به این ترتیب نه تنها ارتباط بین پدر و مادر و فرزندان بهتر می‌شود بلكه این كار حالتی مشابه با بازی پیدا می‌كند و باعث تشویق بیشتر كودكان به یادگیری می‌شود. اگر والدین به استفاده از كامپیوتر آشنایی داشته باشند، اینترنت می‌تواند یكی از بهترین منابع برای رسیدن به پاسخ درست باشد؛ خواندن كتاب‌های درسی بچه‌ها هم كمك زیادی به كسب اطلاعات بیشتر در مورد كنجكاوی‌های فرزندتان می‌كند.

چرا كودك مرتب سوال می‌كند؟

در یك مطالعه دانشمندان سعی كردند چگونگی واكنش نشان دادن كودكان را به نوع جوابی كه دریافت می‌كنند بررسی كنند. آنها متوجه شدند زمانی كه كودكان در برابر سوال خود توضیح مفصل دریافت می‌كنند بسیار راضی‌تر از زمانی هستند كه یك جواب كوتاه می‌گیرند. این نوع جواب‌ها آنها را ترغیب می‌كند تا سوالات بیشتری مطرح كرده و به خوبی خود را با موضوع درگیر كنند.
اما زمانی كه پاسخ آنها همراه با توضیح نباشد، آنها احساس رضایت نمی‌كنند و به همین دلیل باز هم سوال خود را مطرح می‌كنند یا همان سوال را به شكل دیگری از والدین خود می‌پرسند.

دست از سرتان بر نمی‌دارد

اگر فكر می‌كنید با دادن یك پاسخ سریع، فرزندتان دست از سر شما برمی‌دارد، بدانید كه سخت در اشتباهید. كودكان بعد از دریافت پاسخ از شما در مورد آن فكر می‌كنند و حتی آن را با دوستان هم سن و سال خود هم در میان می‌گذارند. بنابراین از این كه كودك شما برای پرسیدن یك سوال تكراری به شما مراجعه كند، اصلا تعجب نكنید.

هدف كودكان از سوال پرسیدن

هدف كودكان زیر 5‌سال از پرسیدن سوال، فقط صحبت‌كردن در مورد موضوعات مختلف است. شاید او اصلا به‌دنبال پیداكردن جواب واقعی سوالات خود نباشد و حتی سوال خود را درك نكند اما با این‌كار او فرصت پیدا می‌كند مهارت‌های گفتاری خود را تقویت كند.

كودكان بین 6 تا 9‌سال اغلب در‌مورد موضوعات جدید سوال می‌كنند و به‌دنبال یافتن جواب چراهای بسیاری هستند كه در ذهن‌شان شكل گرفته است. موضوعاتی كه در مدرسه مطرح می‌شوند یا گفت‌وگوهای والدین با یكدیگر از جمله عواملی هستند كه حس كنجكاوی كودك را برمی‌انگیزد. درباره كودكان بین 10 تا 15‌سال، بسیاری از سوالات از رسانه‌های گروهی مانند تلویزیون یا اینترنت سرچشمه می‌گیرد.

تعداد زیادی از كودكان در این سنین در حال گذراندن دوره بلوغ هستند و طبیعی است كه كنجكاوی‌های آنها در این‌باره به بالاترین حد ممكن برسد.

لقمه آماده به فرزندمان ندهیم

 از طریق پرسش و پاسخ و حتی بعضی اوقات به عمل تبدیل کردن پرسش ها می توانیم میزان سوال کردن را تنظیم کنیم. زمانی که کودک از ما می پرسد یک گیاه چطور رشد می کند، می توانیم یک گیاه را نشان دهیم و از او بپرسیم به نظر تو گیاهان چطور رشد می کنند؟ یعنی سوال را با سوال جواب دهیم. اینطوری به آنها کمک می کنیم به جای پاسخ آماده، برای یافتن پاسخ تلاش کنند و تفکرشان فعال شود.

تعدادی از رایج‌ترین سوالاتی كه كودكان از پدر و مادرشان می‌پرسند:

1. چرا بعضی‌ موقع‌ها هنگام روز هم ماه در آسمان پیداست؟

2. آیا فضایی‌ها وجود دارند؟

3. وزن زمین چقدر است؟

4. هواپیماها چگونه پرواز می‌كنند؟

5. پرنده‌ها یا زنبورها در زمستان كجا می‌روند؟

6. رنگین كمان از چه چیزی درست شده است؟
 
7. چرا قسمتی از دنیا روز و قسمتی دیگر شب است؟

8. چرا پیاز اشك ما را در می‌آورد؟

9. چرا ما پلك می‌زنیم؟

10. چرا آسمان آبی است؟


و اما پاسخ‌ها؛

1. ماه بر اثر تابش نور خورشید به سطح آن روشن می‌شود و به همین دلیل است كه ما می‌توانیم آن را در شب ببینیم اما گاهی اوقات به‌دلیل موقعیت خاصی كه ماه، خورشید و زمین در فضا دارند، ماه نور خورشید را هنگام روز هم به سمت ما بازمی‌تاباند و ما می‌توانیم آن را روشنایی روز هم ببینیم.

2. هیچ‌كس نمی‌داند!

3.وزن كره زمین 6,000,000,000,000,000,000,000,000 كیلوگرم است. (البته لازم نیست این عدد را برای كودك‌تان توضیح بدهید، همین‌كه این تعداد صفر را ببیند خودش متوجه می‌شود كه زمینی كه ما روی آن زندگی می‌كنیم بسیار سنگین است)

4. در هواپیماها بال‌ها به شكل خاصی طراحی شدند كه هوا را به زیر خود هدایت كرده و باعث وارد آمدن نیرویی به سمت بالا به هواپیما شده و آن را به سمت آسمان می‌برد.

5. در این فصل زنبورها دیگر پرواز نمی‌كنند و پرنده‌ها هم در دسته‌های پرجمعیت به قسمت‌های گرم‌تر زمین مهاجرت می‌كنند.

6. نور خورشید بعد از برخورد با قطرات آب معلق در هوا به رنگ‌های گوناگون تجزیه می‌شود و در این هنگام است كه شما رنگین‌كمان را می‌بینید.  دقیقا به همین دلیل است كه معمولا رنگین‌كمان بعد از بارش باران در آسمان ظاهر می‌شود.

7. به دلیل آن‌كه زمین به شكل كروی است، نور خورشید فقط می‌تواند نیمی از آن را روشن كند. به همین دلیل، همیشه قسمتی از زمین روشن است و قسمت دیگر در تاریكی شب به سر می‌برد.

8. در پیاز یك ماده شیمیایی وجود دارد كه پس از بریده‌شدن آن، این ماده به سرعت با هوا تركیب شده و پس از برخورد با سطح بیرونی چشم آن را تحریك می‌كند. این تحریك همراه با سوزش است و منجر به خارج شدن اشك از داخل چشم می‌شود.

9. هر زمانی‌كه ما پلك می‌زنیم، مخلوطی از روغن‌ها و ترشحات مخاطی بر سطح چشم پراكنده می‌شود تا از خشكی آن جلوگیری شود. با این‌كار همچنین می‌توان از ورود اجسام خارجی به داخل چشم و نورهای آزاردهنده جلوگیری كرد.

10. نور خورشید از رنگ‌های زیادی تشكیل شده اما زمانی‌كه به ذرات هوا برخورد می‌كند، ما فقط رنگ آبی را می‌بینیم.