دوست یابی را به بچه هایمان بیاموزیم

هفته نامه سلامت - محبوبه ریاستی: از آنجایی که انسان موجودی اجتماعی و تنهای برایش دشوار است، میل دارد با کسی هم صحبت شود و دوستی را کنار خودش داشته باشد. یافتن دوست یک نوع مهارت محسوب می شود. معمولا این موضوع در سنین کودکی خیلی جدی گرفته نمی شود در حالی که دوست می تواند روی شکل گیری شخصیت افراد اثر بگذارد. با شروع فصل مدرسه خیلی از والدین نگران این موضوع هستند که فرزندشان با چه کسی ارتباط دوستانه برقرار می کند. دکتر کتایون رازجویان، روان پزشک کودکان و نوجوانان در مورد مهارت های دوستیابی در کودکان این گونه پاسخگوی سوالاتمان شدند.

نداشتن دوست در سنین کودکی نشانه یک نوع ضعف برای کودک است؟

نه؛ چون در سنین خیلی کم مثلا قبل از دبستان دوستی های کودکان خیلی معنای  جدی ای ندارند اما در عین حال اگر کودک خردسالی، امکان برقراری ارتباط با دیگران را نداشته باشد، نمی تواند بیاموزد که چطور در اجتماع رفتار کند. پس باید به او مهارت های اجتماعی را بیاموزیم و هنگامی که در این مورد مشکلی پیدا کرد به او کمک کنیم.

والدین چگونه می توانند در این راه به فرزندانشان کمک کنند؟

باید سعی کنند مهارت های لازم دوستیابی را به فرزندانشان آموزش دهند. مثلا اگر کودکی را می بینند که پرخاشگر و عصبانی است به فرزند خود بیاموزند که این رفتار خوب نیست و ممکن است دوستی شما را به هم بزند.

کودک باید در کنار همسال خودش احساس شادی و امنیت کند. وظیفه پدر و مادر هم این است که مراقب رابطه های دوستانه فرزندانشان باشند. در این مورد راه های زیادی وجود دارد مثل اینکه به حرف های فرزندتان در مورد اتفاقاتی که در مدرسه می افتد گوش دهید. به انتخاب فرزندتان احترام بگذارید و دوستان او را به خانه دعوت کنید. سعی کنید با دوستان فرزندتان و والدین آنها آشنا شوید. به هر حال مهم ترین مساله این است که به فرزندتان نشان دهید چگونه هم می تواند دوست خوبی باشد و هم دوست مناسب پیدا کند.


اخلاق کودک در ارتباطش با دیگران و به خصوص همسالانش چقدر تعیین کننده است؟

خیلی زیاد، اگر کودکی رفتار برتری طلبی و رهبری داشته باشد ولی در عین حال شوخ طبع و مهربان باشد، توسط دیگران پذیرفته خواهدشد. اما برعکس اگر همین کودک رفتارهای مثبت کمی داشته باشد توسط دیگران دفع و طرد خواهدشد. مهربانی و وظیفه شناسی بهترین راه برای پیدا کردن یک دوست خوب است.

ارتباط دوستانه والدین با دیگران چقدر در این مورد به کودک کمک می کند؟

خیلی زیاد. چون کودک همیشه اولین الگو را در هر زمینه ای از والدین خود می گیرد بنابراین کودک در محیط خانه و از رفتارهای والدینش با دیگران می آموزد که چه برخوردی با دیگران داشته باشد پس اگر کودکی دارید که تازه می خواهد مهارت دوستیابی را بیاموزد و تعاملاتش را بیشتر کند مراقب رفتارهایتان با دیگران باشید تا بتوانید الگوی مناسبی برای کودکانتان باشید.

برای مثال می توانید با همسایگان و دوستان خود برخورد مناسبی داشته و جویای حال آنها باشید تا انرژی مثبتی که به دیگران می بخشید هم خودتان را خوشحال کند و هم به فرزندتان یاد بدهید که با دیگران با مهربانی برخورد کند.

گاهی برای بعضی از کودکان سخت است که با کسی ارتباط برقرار کنند و اصلا شروع ارتباط را به خوبی بلد نیستند. در این مورد والدین چه رفتاری باید داشته باشند و چگونه می توانند به کودکشان کمک کنند؟

باید سعی کنند آرام آرام کودکشان را وادار به صحبت کنند. برای مثال اگر با فرزندتان به پارک رفته اید و کودکی در کنار شماست می توانید به او بگویید: «چه عکس قشنگی روی پیراهنت است.» و رو به فرزندتان بکنید و بگویید: «این طور نیست؟» به هر حال سعی کنید در هر فرصت مناسبی که با فرزندتان هستید، بهانه یا دلیلی برای گفت و گو با دیگران به وجود آورید.

یکی از روش های ساده، پرسیدن و سوال کردن است. باید مهارت های اجتماعی را به کودک آموزش دهید. مثلا می توانید برنامه هایی مانند پارک رفتن، ملاقات با همسایه ها، فامیل و دوستان خانوادگی که دارای فرزند همسن شما هستند را بیشتر کنید و مطمئن باشید پس از مدتی حتما ارتباط اجتماعی کودک با همسالانش بهتر خواهدشد.

با قصه گویی و بازی های مختلف چقدر می توانیم مهارت دوستیابی و یک انتخاب درست را به کودک آموزش دهیم؟

بازی و قصه گویی همیشه برای کودک خوب و مفید است. چون یک نوع آموزش محسوب می شود. به همین دلیل می توانید از 2 سالگی شروع به خواندن کتاب های قصه با مفهوم و محتوای دوستی، همکاری و همدلی (درک احساسات و عواطف دیگران) برای فرزندتان کنید. با بازی کردن هم می توانید نحوه تعامل و رفتار با دیگران را به زبانی ساده و همراه با شادی و لذت به نمایش بگذارید.

اگر کودکی در یک رابطه دوستانه گروهی با همسالانش آسیب دید چگونه باید با او رفتار کنیم؟

باید به او کمک کنیم. البته در سنین بین 3 تا 6 سالگی کودک از دوستی های گروهی خیلی درک ندارد و به همین دلیل وظیفه پدر و مادر است که مواظب این رابطه باشند تا فرزندشان دچار مشکل نشود. با این حال باید درباره اینکه کودکشان چطور می تواند دوباره دوستان زیادی پیدا کند با او صحبت کنند و از او بخواهند اگر خودش هم کاری کرده که دوستانش را ناراحت کرده دیگر آن را تکرار نکند.

وابستگی به دوستان در سنین کودکی بیشتر بین پسرها وجود دارد یا دخترها؟

معمولا این وابستگی در مورد دختران بیشتر است و گاهی بسیار شدید می شود. به خصوص در سنین نوجوانی. در این مورد والدین باید مراقب باشند این مساله برای فرزندشان مشکلی ایجاد نکند. گاهی حتی وابستگی بین دوستان آنها را به سمت رقابت و حسادت سوق می دهد.

نقش معلمان و مدیران مدرسه در ایجاد یک دوستی مناسب بین کودکان تا چه حد تاثیرگذار است؟

خیلی زیاد. آنها می توانند دوستی های خوبی بین کودکان ایجاد و از رفتارهای نامناسب بین آنها جلوگیری کنند. به هر حال مدرسه به عنوان خانه دوم بچه ها و یک اجتماع کوچک نقش بسزایی در این گونه موارد دارد.

کنترل از راه دور

دکتر امان الله قرائی مقدم*: یکی از مهم ترین وظایف والدین این است که برخورد درست با دیگران را به فرزندشان آموزش دهند چون کودک آنها به مرور زمان وارد اجتماع می شود و باید با دیگران تعامل داشته باشد. بنابراین بهتر است از همان ابتدا او را با این مهارت آشنا کنند. من معتقدم نباید کودک را حساس بار آورد چون وقتی وارد اجتماع شد و خیلی چیزها بر وفق مرادش نبود قطعا دچار مشکل خواهدشد.

به همین دلیل گاهی بد نیست بگذاریم خود کودک بعضی چیزها را تجربه کند. مثلا اگر در یک رابطه دوستانه در مدرسه آسیب دید باید تا حدی به او  کمک کرد و کمی هم اجازه داد خودش از خودش دفاع کند. نباید به عنوان پدر یا مادر دائم از این هراس داشته باشیم که فرزندمان با چه کسی نشست یا برخاست دارد. می توانیم روابط را کنترل کنیم اما نباید دخالت کنیم چون در این صورت اعتماد به نفس کودک از بین می رود و نمی تواند در آینده در این اجتماع زندگی کند.

پیشنهاد می کنم به طور غیرمستقیم مراقب رابطه های دوستانه کودکانتان در مدرسه باشید اما دخالتی در این مورد نکنید و اگر مساله ای هم شما را ناراحت می کند، یا با اولیای مدرسه در میان بگذارید یا از یک مشاور کمک بگیرید.

*کارشناس علوم تربیتی- عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس