درباره هپاتیت، بیماری که کودکان را تهدید می‌کند

ماهنامه پزشک شهر: هپاتیت عبارت است از التهاب کبد که در کودکان، اغلب به علت ابتلا به یکی از انواع ویروس ها عارض می شود. در بعضی از بچه ها هیچ علامتی ندارد ولی در عده ای دیگر با تب، یرقان (زردی)، کاهش اشتها، تهوع و استفراغ همراه است. حداقل شش نوع هپاتیت دیده می شود که هر یک را بر اساس نوع ویروس ایجاد کننده آن طبقه بندی کرده اند که عبارتند از:

هپاتیت A که آن را هپاتیت عفونی یا یرقان عالم گیر نیز می نامند. واکسیناسیون علیه آن در دو نوبت؛ یک سالگی و نوبت دوم شش تا دوازده ماه بعد توصیه می شود.

هپاتیت B که به آن هپاتیت سرمی یا یرقان ناشی از تزریق خون هم گفته می شود. واکسیناسیون علیه آن در مورد تمام شیرخواران، هنگام تولد توصیه می شود.

هپاتیت C که علت مهم ابتلا به هپاتیت مزمن به شمار می رود. در حال حاضر واکسن ضد آن ساخته نشده است.

تقریبا نیمی از موارد هپاتیت معلول ابتلا به ویروس هپاتیت B و تقریبا نیم دیگر، ناشی از ابتلا به ویروس هپاتیت A هستند و بقیه موارد باقی مانده به ویروس هپاتیت C مربوط می شود.

کودکان به خصوص آنهایی که به گروه هایی پایینی از ساختار اقتصادی – اجتماعی تعلق دارند، بالاترین آمار مبتلایان به عفونت هپاتیت A را تشکیل می دهند و از آنجا که اغلب فاقد علائم بالینی هستند، بیماری شان بدون تشخیص باقی می ماند.

هپاتیت A می تواند به صورت مستقیم از شخصی به شخص دیگر منتقل شود یا از طریق آلودگی غذا یا آب انتشار یابد. به طور معمول، مدفوع انسان به ویروس آلوده است. بنابراین در مراکز مراقبت از کودکان، عفونت می تواند با عدم شستشوی دست ها بعد از استفاده از توالت یا به دنبال تعویض پوشک یک کودک مبتلا، منتقل شود.

هر فردی که آب آلوده به مدفوع انسانی را بنوشید یا شخصی که صدف به دست آمده از مناطق آلوده را مصرف کند نیز ممکن است به این بیماری دچار شود. یک کودک آلوده به ویروس هپاتیت A، دو تا شش هفته بعد از ابتلا به ویروس بیمار خواهد شد. بیماری معمولا ظرف یک ماه ناپدید می شود.

گرچه هپاتیت A نیز می تواند به طور نادر از طریق خون یا مایع منی، سرایت کند ولی هپاتیت B بیشتر به این وسیله منتقل می شود. شیوع عفونت هپاتیت B در حال حاضر در بین بزرگسالان، نوجوانان و در نوزادان مادرانی که به ویروس آلوده شده اند شایع تر است. وقتی یک خانم باردار مبتلا به هپاتیت B حاد یا مزمن است،ممکن است عفونت را هنگام زایمان به نوزاد خود منتقل کند. بین بزرگسالان و نوجوانان ویروس می تواند از طریق فعالیت های جنسی انتقال یابد.

در گذشته هپاتیت C از طریق انتقال خون آلوده صورت می گرفت. در حال حاضر با انجام آزمایشی حساس که روی اهدا کنندگان خون انجام می گیرد. خون های آلوده به ویروس هپاتیت C شناسایی و با معدوم کردن آن جلوی انتشار بیماری از این طریق گرفته می شود. راه دیگر انتقال ویروس هپاتیت C استفاده از سر سوزن های آلوده به ویروس به وسیله معتادان تزریقی است. با استفاده از سوزن و سرنگ های استریل یک بار مصرف و بررسی روی خون و انواع فرآورده های خونی، خطر انتقال هپاتیت B و C به طور اساسی در بیمارستان ها و مطب ها از بین رفته است.

عفونت با ویروس هپاتیت C به طور عادی هیچ علامتی ندارد یا فقط علائم خفیفی مثل خستگی و زردی نشان می دهد. در بسیاری از موارد، این شکل از هپاتیت ممکن است مزمن شده و باعث بیماری شدید کبدی، نارسایی کبد و سرطان آن و بالاخره مرگ شود.

علائم و نشانه ها

یک کودک می تواند دچار هپاتیت باشد اما هیچ کس خبری از آن نداشته باشد زیرا بسیاری کودکان مبتلا اگر هم علائمی داشته باشند، اندک است. در بعضی از بچه ها تنها علامتی که دیده می شود لرز و احساس خستگی برای چند روزی است. در بعضی دیگر تنها تبی است که به دنبال برزو زردی به وجود می آید (زردی قابل توجه در چشم و پوست). این زردی به علت افزایش غیرطبیعی بیلی روبین (یک رنگ دانه زرد) در خون است که به علت التهاب کبد تظاهر می کند.

احتمال کمی وجود دارد که هپاتیت B، علاوه بر زردی، کم اشتهایی، تهوع، استفراغ و درد شکم با تب و لرز نیز همراه باشد. اگر مشکوک به این هستید که کودک تان دچار یرقان است به پزشک او مراجعه کنید. با آزمایش خون معلوم خواهد شد که به هپاتیت مبتلاست یا عامل دیگری در کار است. هر وقت با استفراغ یا درد شکمی که بیشتر از چند ساعت طول بکشد مواجه شدید یا اگر اشتهای او کم و دچار تهوع یا لرزی شده که بیشتر از چند روز ادامه دارد، باید به هپاتیت مشکوک شود زیرا این علائم می توانند نشانه هایی از ابتلا به هپاتیت باشند.

درمان

در غالب موارد، برای هپاتیت درمان اختصاصی وجود ندارد. مانند غالب عفونت های ویرویسی، بدن با مکانیزم (سازوکار) دفاعی خود، معمولا بر عامل بیماری غلبه می کند. اگر چه نیازی به آن نیست که در مورد فعالیت و رژیم غذایی کودک تان بسیار سخت گیری کنید بلکه باید آن را بر حسب اشتهای او و انرژی مورد نیازش تنظیم کنید.

از مصرف آسپرین و استامینوفن خودداری کنید، زیرا به علت آسیب و عمل ناکافی کبد، امکان مسمومیت با این دو دارو وجود دارد. همچنین کودکانی که به علت یک بیماری درازمدت، تحت درمان با داروهایی خاص هستند، باید برای تنظیم مجدد مقدار داروهایی که مصرف می کنند، به پزشک خود مراجعه کنند، زیرا کبد آنها در شرایط جدید قادر به تحمل مقادیر داروهای مصرفی قبل نیست.

برای درمان هپاتیت B و C انواع اندکی دارو در دسترس است که بسیاری از آنها برای مصرف در کودکان هنوز مورد تایید قرار نگرفته اند. به هر حال اگر هپاتیت کودک تان به صورت مزمن در آید، متخصص کودکان، شما را به متخصص دیگری معرفی خواهد کرد تا به وسیله او تحت نظر و در صورت لزوم مورد درمان دارویی قرار گیرد.

بسیاری از بچه های مبتلا به هپاتیت، به بستری شدن در بیمارستان نیاز ندارند، اگر از دست دادن اشتها یا استفراغ بیمار را با خطر بروز کم آبی بدن مواجه کند، پزشک، لزوم بستری شدن او را توصیه خواهد کرد. در صورت بروز سستی، بی توجهی به تحریکات و هذیان که نشانه وخیم تر شدن بیماری است، باید او را در بیمارستان بستری کرد.

بسیاری از بچه های مبتلا به هپاتیت ممکن است به نوع مزمن هپاتیت دچار شوند. بعضی از بچه ها، پس از بهبود به سیروز کبدی گرفتار می شوند (کبدی که پس از آسیب بهبود می یابد، به جای قسمت هایی از بافت فعال کبدی، نسج مرده فیبروز جای آنها را می گیرد). هپاتیت ممکن است به ندرت منجر به مرگ شود، هپاتیت A به حالت مزمن تبدیل نمی شود ولی در مقایسه، ده درصد کودکان مبتلا به هپاتیت B به حاملان مزمن ویروس تبدیل می شوند.

درصد بالایی از کودکانی که از والدین مبتلا به هپاتیت B حاد یا مزمن متولد می شوند، اگر به طور صحیح با واکسن هپاتیت B مورد تزریق قرار نگیرند، به ناقلان مزمن این ویروس تبدیل می شوند. مانند ناقلان مزمن هپاتیت B، آنها نیز در سال های بعد، در معرض خطر ابتلا به سرطان کبد خواهند بود.

در حال حاضر واکسن پیشگیری کننده از هپاتیت A در آمریکا موجود است. این واکسن ابتدا در سال 1995 موفق به اخذ پروانه شد و تزریق آن برای مسافران بین المللی خاص، کارکنان مراکز پر خطر و تمام کودکانی که در شهرهایی زندگی می کنند که در آنها هپاتیت A شایع است، توصیه می شود.

پیشگیری

شستشوی دست ها قبل از خوردن غذا و بعد از برگشت از توالت یکی از مهم ترین اقدامات پیشگیری کننده از هپاتیت است. به کودکان در همان سنین بسیار پایین باید آموخت که دست هایشان را در چنین شرایطی شستشو دهند. اگر کودک تان در یک مرکز مراقبت قرار دارد، باید اطمینان حاصل کنید که کارکنان این مرکز بعد از تعویض پوشک بچه ها و نیز قبل از غذا دادن به آنها دست های شان را شستشو می کنند.

هپاتیت A از طریق صحبت، دست دادن و بازی با یک کودک مبتلا و در مراکز تجمع کودکان منتقل نمی شود ولی وقتی می تواند به فرد دیگری سرایت کند که در تماس مستقیمی با غذا یا آب آلوده به مدفوع فرد مبتلا ایجاد شود. این ویروس از راه بوسیدن، به دهان بردن اسباب بازی های مشترک و استفاده از ظروف غذاخوری به دیگری منتقل می شود ولی برای ابتلا به هپاتیت B باید تماس مستقیم با خون یا مایعات بدن شخص مبتلا ایجاد شود.

اگر مشکوک به آن هستید که کودک تان با یک شخص مبتلا به هپاتیت در تماس بوده است، فورا با پزشک خود تماس بگیرید تا اقدام لازم انجام شود. اگر احتمال عفونت در کار باشد، بسته به اینکه با کدام ویروس هپاتیتی درگیر شده باشد، پزشک اقدام به تزریق گاماگلوبولین یا واکسن خواهد کرد.

قبل از اینکه با کودک خود به سفر خارج از کشور بروید، با پزش خود مشورت کنید تا خطر تماس با هپاتیت را در کشورهایی که قصد سفر به آنجا را دارید تعیین کند. در بعضی شرایط معین، تزریق گاماگلوبولین یا واکسن هپاتیت A ممکن است ضرورت داشته باشد. امروزه توصیه می شود همه نوزادان، شیرخواران و بزرگسالان بر ضد هپاتیت B واکسینه شوند.