تشخیص زردی در نوزادان و درمان آن

هفته نامه سلامت - ندا احمدلو: «ابتلا به زردی در نوزادان با زرد شدن پوست صورت، مخاط ها و سفیدی چشم ها خودش را نشان می دهد و علت آنها هم رسوب ماده ای به نام بیلی روبین در پوست و مخاط بدن نوزادان است.» این، تعریف ساده و جامعی بود که دکتر معصومه همت یار، متخصص بیماری های کودکان و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی درباره زردی نوزادان ارائه داد و باب یک گفت و گوی مفصل در این زمینه را باز کرد، گفت و گویی که در آن به بیشتر سوال های رایج درباره زردی نوزادان، پاسخ داده شده است.

می گویند یرقان یا زردی نوزادان ناشی از افزایش سطح بیلی روبین در خون آنهاست. منظور از بالا بودن بیلی روبین خون دقیقا چیست؟

ببینید، میزان بیلی روبین خون در نوزادان و سایر افراد، کمی متفاوت است و منظور ما از بالا بودن این ترکیب در سرم خونی نوزادان و ابتلای آنها به زردی، این است که بیلی روبین روزهای اول پس از تولد، بالای 6-5 میلی گرم در دسی لیتر باشد. در این صورت، زردی پوست و مخاط نوزادان خودش را نشان می دهد و هرچه این میزان بیشتر باشد، بر زردی ظاهری اطفال هم افزوده خواهد شد. این در حالی است که بعد از دوران نوزادی، اگر بیلی روبین خون از 2 میلی گرم در دسی لیتر تجاوز کند، زردی پوست بیمار ما کاملا مشهود خواهدشد.

آیا در تمام موارد ابتلای به زردی، بستری کردن نوزادان در بیمارستان ضروری است؟

نه، بستری کردن یا نکردن نوزادان در بیمارستان، به شدت به شرایط خود نوزاد مانند وزن، وجود علائم خطر و زمان بروز زردی در او بستگی دارد. مثلا اگر نوزادی در روز اول پس از تولد دچار زردی شود، باید تا درمان کامل در بیمارستان بماند. از آنجایی که هیچ نوزادی نباید در روز اول تولد خود به زردی مبتلا شود، نوزادان مبتلا باید برای بررسی دلیل ابتلا و طی کردن روند مناسب درمان در بیمارستان بمانند.


این در حالی است که اگر نوزادی نارس نباشد، وزن مناسبی داشته باشد، به اندازه کافی شیر بخورد، عامل خطری او را تهدید نکند یا بیلی روبین خون او چندان بالا نباشد، والدین او می توانند در منزل هم کار درمانی اش را دنبال کنند. بررسی دلیل این ابتلا به زردی در این نوزادان، به صورت سرپایی انجام می شود و معمولا نیازی به بستری کردن آنها در بیمارستان وجود نخواهد داشت.

بهتر است این را هم بدانید که اگر سطح بیلی روبین خون نوزادی به بالای 20 میلی گرم در دسی لیتر برسد، او باید برای درمان در بیمارستان بستری شود؛ حتی اگر وزن مناسبی داشته باشد و به اندازه کافی هم شیر بخورد این نوزادان باید به صورت مستمر تحت درمان قرار بگیرند و سطح بیلی روبین خونشان با فاصله های زمانی مناسبی اندازه گیری شود.

توصیه شما به والدینی که از دستگاه ها فوتوتراپی برای درمان زردی نوزاد خود در منزل استفاده می کنند، چیست؟

این والدین، باید بسیار هوشیار و مسئولیت پذیر باشند. بچه هایی که زیر دستگاه فوتوتراپی می خوابند، باید لخت باشند و تنها چشم ها و ناحیه تناسلی آنها (با پوشک) بسته شود. فاصله دستگاه از کودک با توجه به توصیه های مرکزی که دستگاه را از آنجا کرایه می کنید، تعیین می شود. نوزادان باید یکی- دو ساعت یکبار، زیر دستگاه جابجا شوند تا نور کافی به تمام قسمت های بدنشان برخورد کند.

از آنجا که لامپ های فوتوتراپی، علاوه بر نور باعث ایجاد حرارت هم می شوند، می توانند از دست رفتن آب بدن نوزادان را همراه داشته باشند. از این رو، شیر دادن مداوم مادران به این بچه ها برای پیشگیری از کم آب شدن بدن یا تب کردنشان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

اگر بچه ها در اثر قرار گرفتن زیر این دستگاه دچار عوارض پوستی ای مانند دانه های ریز پوستی شدند هم حتما به مرکز تهیه دستگاه اطلاع بدهید.

یکی از باورهای بسیار رایج در درمان زردی نوزادان، خواباندن آنها زیر نور مهتابی است. نظر شما در این باره چیست؟

ما این کار را به هیچ عنوان توصیه نمی کنیم. لامپ هایی که در دستگاه های فوتوتراپی مورد استفاده قرار می گیرند، دارای طول موج های خاصی هستند. یعنی طول موج آنها بین 470-420 نانومتر تخمین زده می شود. از این رو، می توانند در درمان زردی، موثر باشند. این در حالی است که پایین بودن طول موج لامپ های مهتابی باعث می شود تاثیر آنها بر درمان زردی نوزادان بسیار کمتر و غیرقابل توجه تر از لامپ های فوتوتراپی باشد.


آیا می توان برای تغذیه مادران شیرده در درمان زردی نوزادان آنها هم نقش موثری قائل شد؟

نه چندان. درواقع براساس یک باور قدیمی نادرست برخی از افراد گمان می کنند مصرف غذاهایی با طبع گرم یا سرد می تواند باعث درمان زردی نوزادان شود. این در حالی است که از نظر علمی، نوع تغذیه مادر در درمان زردی نوزادان، به هیچ عنوان توصیه نمی شود. در مورد شیر خشت، ترنجبین یا عناب هم باید بدانیم این خوراکی ها، ملین و مسهل هستند و می توانند باعث افزایش دفع در نوزادان شوند. اما شیر مادر هم خاصیت ملین دارد و اگر در دفعات مناسبی به نوزادان شیر داده شود، می تواند با بالابردن دفعات کارکردن شکم نوزادان، باعث بهبود روند درمان زردی در آنها شود.

از این رو، ضرورتی به استفاده از این ترکیبات برای درمان زردی نوزادان وجود ندارد. ضمن اینکه هیچ کدام از این مواد، درمان قطعی زردی را همراه نخواهند داشت. و تنها درمان قطعی این بیماری، فوتوتراپی و در صورت تشدید بیماری، تعویض خون نوزادان است.

یعنی شما کمک گرفتن از هر نوع درمان سنتی را در این زمینه رد می کنید؟

نه، درمان های سنتی و دارویی، می توانند موازی درمان اصلی و به صورت کمک انجام شوند اما جای درمان اصلی را نخواهند گرفت. به علاوه، ما می توانیم به سلامت اشکال دارویی موادی مانند شیر خشت (که به صورت قطره در داروخانه ها موجود است) اطمینان کنیم اما واقعا نمی توان به سلامت و ایمنی اشکال سنتی این ترکیب ها که در عطاری ها وجود دارند و قرار است به یک نوزاد با سیستم ایمنی بسیار ضعیف داده شود، اطمینان کرد. کم یا زیاد کردن دوز مصرف این داروهای خودسرانه هم می تواند ابتلا به اسهال، خواب آلودگی های غیرطبیعی یا کم آب شدن بدن نوزادان را به همراه داشته باشد.

حرف آخر؟

زردی نوزادان، جزو بیماری هایی است که اگر جدی گرفته نشود، می تواند عوارض مغزی بسیار خطرناک و جبران ناپذیری (مانند عقب ماندگی ذهنی) برای فرزند ما دنبال داشته باشد. از این رو، خانواده ها باید برای درمان این بیماری به پزشک متخصص مراجعه کنند و دوز درمان های غیرعقلانی مانند استفاده از غذاهایی با طبع سرد در مادران یا خواباندن بچه ها در گونی برنج را خط بکشند. این کارها، فقط شروع درمان اصلی را به تعویق می اندازد و تاثیری در درمان بیماری نوزاد نخواهد داشت.


زردی ناشی از شیر مادر

کمی هم درباره زردی هایی که به علت شیر مادر اتفاق می افتند، برایمان توضیح می دهید؟

زردی های ناشی از شیر مادر به 2 صورت خودشان را نشان می دهند؛ نوع اول در روز دوم یا سوم پس از تولد اتفاق می افتد و زردی زودرس شیر مادر نام دارد. ابتلا به این نوع زردی به دلیل کمبود شیر مادر یا کم خوردن شیر مادر توسط نوزاد او اتفاق می افتد. نوع دوم هم که زردی دیررس شیر مادر است، از آخر هفته اول پس از تولد شروع می شود و گاهی طول درمان و بیماری به 1 تا 2 ماه هم می رسد.

بهتر است بدانید وجود ماده خاصی در شیر مادر، باعث بروز این نوع زردی می شود. ما در هر 2 صورت، توصیه به ادامه شیردادن برای بهبود سریع تر زردی می کنیم و به هیچ عنوان تغذیه با شیر مادر را متوقف نخواهیم کرد. بد نیست بدانید اصلا درمان زردی زودرس با کمک افزایش شیردهی مادر خواهد بود. در نوع دیررسی هم تنها زمانی که سطح بیلی روبین خون به مرز خطرناکی برسد، تغذیه با شیر مارد با نظر پزشک معالج، حذف خواهد شد.

تکلیف مادرانی که شیر کافی ندارند و نوزادان آنها هم به زردی زودرس مبتلا می شوند، چیست؟

معمولا بیشتر مادران در روزهای اول پس از زایمان، شیر کافی و مناسبی ندارند اما نباید نگران باشند زیرا میزان ترشح شیر با ادامه روند مکیدن نوزاد در روزهای پیش رو، بیشتر خواهد شد. همین مکیدن و افزایش ترشح و جریان شیر مادر، می تواند در درمان زردی نوزادان موثر باشد. مصرف شیر خشک، تنها در موارد خطرناک و نگران کننده تجویز خواهدشد.