تاثیرات منفی تلویزیون بر کودکان

برای به حداقل رساندن تاثیرات منفی و مخرب تلویزیون بر روی کودکان، ابتدا باید با این تاثیرات آشنا شویم. در این مطلب مهمترین مسائل را در این زمینه برایتان مطرح می کنیم.

مردمان: تلویزیـون یکـی از متـداولـترین تـاثیـرات رسانــه ای بر کودکان اسـت. طـبـق تحقـیـقی کـه در ســـــال 2003 توسط اتحادیه معلمین کـانادایی انجام گرفت، تماشای تلویزیون برای %75 کـودکــان کــلاس 3 تا 10 کــانـادایــی یـــکی از مشـغولیات و تفریحات روزمره به حساب می آید.

مـیـزان ایـن تاثیر بــــه عــوامل مختلف بستگی دارد: مـــقدار تلویزیون تماشا کردن آنها، سن و شخصیت، اینکه به تنهایی تــماشا می کنند یا به همراه بزرگترها، و اینکه آیا والدینشان با آنها درمورد آنچه که تماشا می کنند صحبت می کنند یا خیر.

برای به حداقل رساندن تاثیرات منفی و مخرب تلویزیون بر روی کودکان، ابتدا باید با این تاثیرات آشنا شویم. در زیر مهمترین مسائل را در این زمینه برایتان مطرح می کنیم.

خشونت

طی دو دهه ی اخیر، صدها تحقیق برای بررسی تاثیر برنامه های خشونت آمیز تلویزیون بر کودکان و نوجوانان انجام گرفته است. گرچه رابطه مستقیم علت و معلولی برای این مسئله یافت نشده است، اما توافق اکثریت بر این است که برخی کودکان نسبت به تصاویر و پیام های خشونت آمیز آسیب پذیرند.

محققان واکنش کودکان را نسبت به برنامه های خشونت بار تلویزیون به سه دسته تقسیم کرده اند:

ترس بسیار زیاد – که سندرم "دنیای وحشت" نیز نامیده می شود
کودکان، به ویژه دختر بچه ها، بسیار بیشتر از بزرگترها قربانیان خشونت تلویزیون به حساب می آیند و این مسئله باعث می شود از دنیای اطراف خود نیز بیشتر ترس و واهمه داشته باشند.

حساسیت زدایی نسبت به خشونت های واقعی زندگی

برخی از خشونت آمیزترین برنامه های تلویزیون، کارتون کودکان است، که در آن خشونت به طریقی خنده دار به نمایش درمی آید. و نتایج و عواقب واقعی خشونت به ندرت نشان داده می شود.

افزایش رفتارهای خشونت بار
این مسئله به ویژه در نوجوانان بسیار شدید است و ایندسته از کودکان و نوجوانان پس از تماشای برنامه های خشونت آمیز از تلویزیون، رفتارهایشان خشونت آمیزتر میشود.

والدین بیش از هر چیز باید مراقب آنچه فرزندانشان در اخبارهای تلویزیون می بینند باشند، چون تحقیقات نشان داده است که کودکان بیش از برنامه های خشونت آمیز دیگر، نسبت به خشونت های اخبار ترس و واهمه دارند. با بزرگتر شدن بچه ها، ترس آنها از اتفاقات خشونت آمیز واقعی بیشتر می شود چون قادر به درک تفاوت بین واقعیت و خیال می شوند.

تاثیر در رشد سالم کودکان

تلویزیون اگر وقتی را که کودکان برای انجام فعالیت های مهم در رشد فکری و جسمی به آن نیاز دارند به خود اختصاص دهد، ممکن است بر یادگیری و عملکرد کودکان در مدرسه نیز تاثیر بگذارد. بیشتر وقت اضافه کودکان، باید صرف فعالیت هایی مثل بازی کردن، خواندن، کشف طبیعت، یادگیری موسیقی یا شرکت در ورزش های مختلف شود.

تماشای تلویزیون که فعالیتی نشسته است، نشان داده شده که یکی از عوامل مهم در چاقی کودکان به شمار می رود. بر طبق اتحادیه قلب و سکته در کانادا، تقریباً یکی از هر چهار کودک کانادایی، بین 7 تا 12 سال، به چاقی مبتلاست. صرف وقت بسیار زیاد در جلو تلویزیون معمولاً به قیمت از دست رفتن فعالیت های پر جنب و جوش تر تمام می شود.

در مقاله ای که با هدف "اعتیاد به تلویزیون" نوشته شده است، بررسی شده که چرا برای کودکان و بزرگسالان، خاموش کردن تلویزیون دشوار است.  طبق تحقیقات انجام گرفته، تماشاگران با تماشای تلویزیون احساس آرامش موقتی می کنند اما این آرامش با خاموش شدن تلویزیون به طور کلی از بین می رود. برخلاف احساس پر انرژی که افراد پس از انجام ورزش یا فعالیت های پر جنب و جوش پیدا می کنند، پس از تماشای تلویزون احساس می کنند که از انرژی تخلیه شده اند. طبق این مقاله، این همان طعنه تلویزیون است: مردم معمولاً زمانی بسیار بیشتر از آنچه قصد داشته اند به تماشای تلویزیون می پردازند، در حالیکه این تماشای طولانی مدت، حاصل و نتیجه کمتری برایشان می آورد."

علاوه بر شیوه زندگی یکجانشینی، تلویزیون می تواند با تبلیغات بسیار زیاد غذاهای چاق کننده و تنقلات مضر نیز منجر به چاق شدن روزافزون کودکان شود. طبق انجمن مربوط به مسائل کودکان در کانادا، اکثر تبلیغات مواد غذایی در برنامه های مخصوص کودکان، فست فود، شکلات، و تنقلات چاق کننده است. و تبلیغات موادغذایی سالم فقط 4 درصد کل این تبلیغات را شامل می شود.

هزینه ی بسیار هنگفتی صرف ساخت این تبلیغات می شود که در تاثیر گذاشتن بر رفتار مشتریان موفق باشند. مک دونالد، بزرگترین تبلیغگر مواد غذایی در تلویزیون، اخیراً 500 میلیون دلار صرف هزینه های تبلیغاتی خود در تلویزیون کرده است.

مضامین جنسی

این روزها، کودکان در کشورهای غربی با بمبارانی از تصاویر و پیام های جنسی در تلویزیون، مجلات، تبلیغات، موسیقی، فیلم های سینمایی، و اینترنت روبه رو هستند. والدین معمولاً نگران این هستند که آیا این پیام ها برای کودکانشان سالم است یا نه. با اینکه تلویزیون می تواند ابزار بسیار قدرتمندی در آموزش مسئولیت پذیری جنسی در نوجوانان و جوانان باشد، اما این موضوعات هیچوقت به طریق درستی در برنامه های اینچنینی نشان داده نمی شود.

طبق تحقیقی که سال 2001 در آمریکا خصوص مضامین جنسی در تلویزیون انجام گرفت، نشان داده شد که 3 مورد از هر 4 برنامه تلویزیونی، دارای مضامین جنسی است. از بین برنامه هایی که مضامین جنسی داشته اند، فقط یکی از هر 10 برنامه مضامین سالم و اشاراتی به مسئولیت پذیری جنسی داشته است. و همچنین در برنامه هایی که نوجوانان را در موقعیت های جنسی نشان می دهد، فقط %17 از آنها به روابط جنسی سالم و بی خطر اشاره داشته است.

تاثیرات مثبت و منفی انیمیشن ها روی کودکان

در بیشتر کارتون ها خشونت فراوانی به چشم می خورد. درست است که در تمام کارتون ها سرانجام شخصیت های مثبت برنده می شوند ولی آنها غالبا با اعمال خشونت به هدف خود می رسند. نظر شما در این مورد چیست؟ در حال حاضر بسیاری از والدین احساس نگرانی می کنند و اعتقاد دارند این کارتون ها، کودکان را موجوداتی خشن، فریبکار و متمرد بار می آورند. ولی آیا واقعا کارتون های خشن مضر هستند؟

 انیمیشن ها در قالب کارتون و بازی های رایانه ای تاثیر زیادی در روند رشد شخصیتی کودکان و نوجوانان دارد. اگر از بعد مثبت بخواهیم به تاثیر انیمیشن بپردازیم می توان به قطعیت گفت برخی از انیمیشن ها که در قالب بازی به کودکان ارائه می شود، تاثیر خوبی روی روند یادگیری آنها می گذارد.

 انیمیشن های خشن می توانند روی شخصیت کودکان تاثیر منفی بگذارند

تاثیرات مثبت و منفی انیمیشن ها بر روی کودکان
افزایش مهارت های شناختی در کودکان مانند مهارت دیداری فضایی یکی از ابعاد تاثیرگذار مثبت انیمیشن هاست اما تاثیر انیمیشن ها می تواند منفی نیز باشد. البته تاثیرات مثبت و منفی انیمیشن ها روی کودکان بیشتر از نوجوانان است چون در این دوره از زندگی کودک در حال آموزش اصول و شیوه زندگی کردن است و قسمت عمده شخصیت او در حال شکل گیری، به همین دلیل همانندسازی و الگوبرداری در این سنین باعث می شود که انیمیشن ها تاثیر بیشتری روی کودکان داشته باشد.

کودکان در سنین پایین تر قادر به تمییز دادن بین دنیای واقعی و غیرواقعی نیستند و همانطور که شخصیت شان براساس همانندسازی و الگوبرداری از شخصیت های موجود در انیمیشن ها نیز می تواند روی آنها تاثیر بگذارد، بنابراین انیمیشن ها می توانند باعث فرهنگ سازی شوند و روی نگرش ها و ارزش های افرادی که نسل آینده را می سازند، تاثیر بگذارند و در شکل گیری شخصیت کودکان نقش عمده ای را ایفا کنند.

نقش تربیتی برعهده رسانه نیست
هرچقدر سن کودک کمتر و میزان تماشای انیمیشن های او بیشتر باشد، تاثیرات انیمیشن ها شدیدتر خواهد بود. والدین باید توجه کنند که نقش تربیتی برعهده آنهاست نه رسانه ها. یعنی این والدین هستند که باید بر چگونگی استفاده از رسانه ها روی فرزندانشان نظارت کنند چون سازندگان انیمیشن ها غالبا روی جنبه های تجاری محصولات خود توجه می کنند و کمتر به جنبه های تربیتی انیمیشن ها تمرکز می کنند.

مسئله اینجاست که بیشتر انیمیشن ها جزو تولیدات ایرانی نیست و اگر بر فرض مثال یک انیمیشن غیرایرانی بخواهد روی فرهنگی خاص تاکید کند، این فرهنگ ایرانی نیست و سازندگان روی ترویج فرهنگ و آداب و رسوم کشور خود تاکید می کنند و این موضوع طبیعی است.

باید فواید و مضرات سرگرمی ها را در نظر بگیرید. برخی از والدین برای حفظ سعادت خانواده تصمیم گرفته اند از تلویزیون استفاده نکنند و گروهی نیز به کودکان خود یاد می دهند به سبک و سنگین کردن محتویات برنامه ها بپردازند. هر چقدر یک کودک یا حتی یک بزرگسال برنامه های تلویزیونی را بهتر تجزیه و تحلیل کند بهتر می تواند از عواقب منفی رسانه ها دور باشد. بدون تردید والدین می توانند بیشترین کمک را در این زمینه به فرزندان خود بکنند.

بن تن و دیگر انیمیشن های خشن
الگوی استفاده والدین از رسانه ها نیز اهمیت خاص خود را دارد. برای مثال اگر والدین بخش عمده اوقات فراغت خود را با تلویزیون سپری کنند، کودکان این رفتار را الگوبرداری می کنند و باعث آموزش غلط می شود؛ بنابراین والدین باید ترجیح بدهند ساعتی از روز را با فرزندان در مورد موضوعات مختلف صحبت کنند و با یکدیگر به تبادل فکری بپردازند.

توصیه روانشناسان کودک این است که کودک نباید بیشتر از 1 تا 2 ساعت در روز و حتی 3 تا 4 ساعت در هفته پای تماشای تلویزیون بنشیند. علاوه بر مدت زمان تماشای تلویزیون، والدین باید بر محتوای انیمیشن ها نیز نظارت دقیقی داشته باشند. متاسفانه انیمیشن هایی مانند بن تن، مرد عنکبوتی و بت من از جمله انیمیشن هایی است که خشونت در آنها دیده می شود.

در واقع این موضوع ثابت شده است که هر چقدر میزان مواجهه با خشونت در رسانه ها بیشتر باشد، روی نگرش و رفتار کودکان تاثیر زیادی دارد و باعث خشونت و رفتار خشونت آمیز در آنها می شود.

بچه ها از بین شخصیت های انیمیشن ها، الگوهای خودشان را انتخاب می کنند

علاوه بر این مفاهیمی مانند آگاهی جنسی یا مصرف مواد مخدر از طریق انیمیشن ها به کودکان منتقل می شود، بنابراین خانواده ها باید مراقب این موارد باشند. اگر کودک در یک انیمیشن یا فیلم سینمایی قهرمان فیلم را در حال مصرف سیگار ببیند، الگوی نادرستی برای او خواهد شد.

پوشش نامناسب شخصیت های انیمیشن نیز می تواند باعث الگوبرداری غلط و مغایر با فرهنگ کشور در کودکان شود. در برخی انیمیشن های غیر ایرانی ممکن است برخی صحنه های مغایر با فرهنگ و ارزش های کشور حذف شود اما به عقیده من برخی مفاهیم به صورت غیرمستقیم وارد ذهن کودک می شود.

بعد از نمایش انیمیشن در مورد موضوع آن با کودک بحث و گفتگو کنند
یکی از کارهایی که والدین به عنوان نظارت کننده باید انجام دهند این است که بعد از نمایش انیمیشن در مورد موضوع آن با کودک بحث و گفتگو کنند و از او بپرسند چه معنا و مفهومی از تماشای انیمیشن درک کرده است.

والدین باید توضیحاتی را درخصوص انیمیشن به فرزندشان بدهند و به او در درک آنچه که دیده کمک کنند تا از این طریق کودک بتواند بین دنیای خیالی و واقعیت تفاوت قائل شود و آن دو را از یکدیگر تشخیص دهد.

برای مثال یک کودک 3 یا 4 ساله وقتی بن تن را در حال پرش از یک ارتفاع بلند می بیند، قادر به درک دنیای خیالی از واقعیت نیست و تماشای این صحنه ممکن است باعث الگوبرداری غلط و در نتیجه آسیب و خطر جدی برایش شود؛ به همین دلیل اگر کودک چنین صحنه هایی را دید، والدین باید او را توجیه کنند.

مجموعه «شکرستان» انیمیشن بسیار آموزنده و خوبی برای کودکان است

شکرستان نمونه یک انیمیشن خوب برای کودکان
اگر سازندگان انیمیشن های ایرانی بتوانند روی جذابیت تولیدات خود بیشتر کار کنند، می توان شاهد انیمیشن های تاثیرگذار خوبی بود. برای مثال مجموعه «شکرستان» انیمیشن بسیار آموزنده و خوبی است و اخیرا نیز انیمیشن های خوبی در این زمینه تولید شده که تاثیرگذار بوده اند اما به عقیده من اگر مجموعه هایی مانندن شکرستان در ساعت مناسبی پخش و تبلیغ بیشتری روی آن شود، می تواند مخاطب خود را پیدا کند و در عین حال تاثیر خوبی نیز روی بیننده بگذارد.

Viber
بچه ها از بین شخصیت های انیمیشن ها، الگوهای خودشونو انتخاب می کنن و هر چقدر بچه ها در سن پایین تری در معرض انیمیشن های مغایر با فرهنگ کشورشون قرار بگیرن بیشتر به همانندسازی می پردازن.

شاید روزی یه کوچولو مثل بن تن خودش را از بالای یک ساختمان بلند پرت کنه به امید اینکه هیچ اتفاقی براش نمی افته. انیمیشن ها را جدی بگیریم.

هفته نامه زندگی مثبت/برترین ها