بسته های هوش، کودک را نابغه میکند؟

همشهری آنلاین - فاطمه محمد صالحی: فواید و مضرات گسترش پیام‌های تبلیغاتی برای رشد هوش كودكان چیست؟ این تبلیغات همه آنچه باید بدانیم را می‌گوید؟ چه حرف‌های ناتمامی در تبلیغات بسته‌های هوش وجود دارد؟ رشد و پرورش هوش شناختی كودكان مدتی است كه با فعالیت‌های برخی مؤسسه‌های خصوصی و كمك تبلیغات رسانه‌ای به احساس نیاز در تعدادی از خانواده‌ها تبدیل شده است. تلاش برای باهوش‌شدن فرزندان در هر خانواده‌ای به یك شكل بروز می‌كند: شوق خرید بسته‌های آموزشی هوش افزا، نگرانی از اینكه اگر نتوانم كلاس و بسته‌ای را برای فرزندم تهیه كنم، چه آینده‌ای در انتظار فرزندم خواهد بود؟ البته نمی‌توان همه مزایای كمك‌آموزشی را انكار كرد اما وقتی شعار‌های تبلیغاتی كار را به آنجا برساند كه ادعا كنند كه شما می‌توانید با 15دقیقه در روز كودكتان را نابغه كنید و... آثار نامطلوبی به‌وجود می‌آورند و با اغراق‌های خود سطح تلاش‌های تربیتی را محدود و غیرواقعی می‌كنند.

 اینكه پیام‌های تبلیغاتی مكررا و دائم از وظیفه آموزش پدرها و مادرها و محبت آنها بگویند و بعد خرید محتوای خود را مساوی پدر و مادری‌كردن خوب تلقی كنند، موجب می‌شود كه توجه و دغدغه والدین كم‌كم به نوعی نگرانی تبدیل شود كه فقط با خریدن این بسته‌های هوش از بین می‌رود. البته آسیب جدی دیگر این نوع تبلیغات این است كه برای قشر ضعیف و كم‌توان مالی حسرت برباد رفتن آینده فرزاندشان را به‌دنبال دارد. ما به شما می‌گوییم كه چگونه می‌توانید بدون خرید این بسته‌های هوش‌افزا به كودك خود كمك كنید.

همه باهوشند اما...

نمره هوش فرزندان برای بعضی پدرها ومادرها، بهانه خوبی برای فخر فروشی آنهاست درحالی‌كه آیا كسی به‌نظر بچه‌ها وقتی مجبور می‌شوند تست هوش بدهند، بازی‌های فكری كنند یا... توجه می‌كند؟ اجبار در رشد هوش و نابغه‌شدن، اگر برای بچه‌ها وظیفه‌ای باشد كه به وسیله آن رضایت پدر و مادر را به‌دست بیاورند، نه‌تنها تلاش مفیدی نیست بلكه موجب از بین رفتن خلاقیت آنها هم می‌شود.


در واقع هوش‌شناختی كه تبلیغات با شعار‌هایی مثل فعال‌سازی‌ نیمكره راست و چپ و... آن ‌را به معنی تضمین موفقیت آینده فرزندان معرفی می‌كنند، فقط می‌تواند در سال‌های اولیه تحصیل بچه‌ها ضامن موفقیت تحصیلی آنها باشد. ضمن آنكه پدر و مادر بودن یك بچه نابغه نیز كار راحتی نیست. امروزه با پیشرفت علم دیگر نمی‌توان از یك مدل هوش حرف زد بلكه باید به انواع مختلف هوش اهمیت داد. افراد موفق در كنكور، محیط‌های كار و... لزوما افرادی با هوش شناختی بالا نیستند بلكه آنها افرادی با هوش متوسط و نرمال هستند كه توانسته‌اند هوش هیجانی خود را بالا ببرند و توانایی‌ها و انگیزه‌های خود را بشناسند.

همچنین این افراد می‌توانند احساسات خود را مدیریت كنند. برای آنكه بتوانید موفقیت آینده بچه‌های خود را تضمین كنید لازم است هوش‌ شناختی و هوش هیجانی را به موازات هم رشد بدهید. امروزه همه باهوشند. فرق آدم‌ها در شناخت نوع هوش آنهاست. كسی كه توانایی حرف‌زدن بسیار خوبی دارد، فردی كه می‌تواند با افراد به‌خوبی ارتباط برقرار كند، نقاش‌ها، ورزشكارها، دوستداران طبیعت و...، همه از نوعی از هوش بهره برده‌اند كه احتمالا دیگران از این نوع هوش به اندازه كافی بهره نبرده‌اند.

هوش این افراد در دسته‌هایی با این نام مثل هوش كلامی، هوش میان‌فردی، هوش فضایی، هوش جسمی و... قرار می‌گیرد. اگر شما پدرها و مادر‌ها سطح اطلاعات خود را در این زمینه بالا ببرید و فقط شنونده محض این تبیلغات نباشید، می‌توانید محیطی برای تجربه‌اندوزی و تلاش و خلاقیت بچه‌ها تدارك ببینید. بعد كم‌كم خودتان می‌توانید كشف كنید كه فرزند شما از كدام یك از انواع هوش بیشتر بهره برده است. اتفاقا این كشف صرفا با خرج‌كردن پول به‌دست نمی‌آید؛ صبر شما و وقتی كه برای این كار می‌گذارید مهم‌ترین ابزارهای شما در این كار هستند.

اولین سال‌های زندگی

خانواده‌ای كه پدر و مادر در آن سختگیری بی‌جا دارند و پرخاشگر و انتقاد‌كننده باشند، به هوش بچه‌ها و جرأت بچه‌ها برای بیان توانایی‌شان صدمه وارد می‌كند. در مقابل، خانواده‌هایی كه محیط دوستانه، آرام و رابطه‌ای برمبنای تعامل سالم با فرزند خود دارند می‌توانند به رشد توانایی‌های هوشی بچه‌ها كمك كنند. پیشنهاد‌های زیر به شما كمك می‌كند كه در تقویت هوش بچه‌ها اثرگذار باشید:

1- صبحانه خوب و كامل را فراموش نكنید. مغز خوب و سالم، غذای سالم و كافی هم نیاز دارد؛ اگر كودك شما صبحانه خوبی بخورد كه بتواند 20درصد انرژی او را برای ادامه روز تأمین كند، حتما توجه و تمركز بیشتری پیدا می‌كند.

2- بازی به اندازه غذای خوب می‌تواند در رشد هوش ‌شناختی كودكان اثر‌گذار باشد. بازی حساب‌شده نوعی تمرین مغز است. در دوران نوزادی با بغل كردن بچه و بازی كلامی با نوزادان می‌توانید به رشد و تقویت بیشتر و بهتر هوش آنها كمك كنید. در سال‌های بعدی هم می‌توانید به كمك حواس بچه‌ها و بدون آنكه امكانات مادی زیادی لازم داشته باشید با او بازی كنید و به افزایش شبكه سلول‌های مغز كه ابزار هوش است، كمك كنید.

3- دالی بازی، قایم موشك، بازی‌های نمایشی مثل پانتومیم و حتی تشخیص بو‌ها با چشم بسته به رشد هوش كودك كمك می‌كند.

4- در سال‌های بالاتر، بازی‌های فكری كه بچه‌ها خودشان انتخاب می‌كنند مثل پازل و بعضی از بازی‌های رایانه‌ای در زمان‌های محدود می‌تواند مؤثر باشد.

5- تعامل كودك و والدین مثل حرف‌زدن، گوش‌كردن به هم، توجه به هم، سؤال پرسیدن و نظر خواستن، در قدرت هوش بچه‌ها اثر‌گذار است.

6- اگر پدر و مادر اهل مطالعه كتاب باشند به راحتی می‌توان ایده تشویق كودكان به مطالعه را برای افزایش هوش عملی كرد.كتاب خواندن سلول‌های مغز را فعال و زمینه تجربه‌اندوزی و آزمون و خطای كمتر را به بچه‌ها هدیه می‌كند. برای بچه‌ها كتاب بخوانید و اجازه بدهید هر سؤالی دارند از شما بپرسند و به آنها با حوصله و دقت جواب دهید. حتما شما هم بعد از خواندن كتاب از كودك خود درباره شخصیت‌ها و اتفاقات داستان سؤال بپرسید. از او بخواهید درباره داستان كتاب نقاشی هم بكشد.

7- سرزنش و مقایسه بچه‌ها را فراموش كنید. اگر بخواهید با میزان هوشمندی بچه‌ها فخرفروشی كنید آنها را در فشار روانی قرار می‌دهید و از همه مهم‌تر اینكه دوران كودكی را از آنها می‌گیرید.

8- شاید فكر كنید هر فرد نابغه و باهوش موفقی، قطعا خانواده مرفه و بدون مشكلی داشته. اما بهتر است بدانید كه اغلب افراد موفق دنیا زندگی‌های سخت و پر از رنجی داشته‌اند. شاید راز این شكوفایی در این باشد كه ذهن افراد در شرایط سخت و چالش‌انگیز مجبور می‌شودكه اطلاعات را پردازش و راه‌‌حل‌یابی كند. در خانواده به‌دنبال ایجاد محیط مصنوعی و گلخانه‌ای كه در آن بچه‌ها به رشد هوشی برسند، نباشید، به آنها فرصت فكر كردن و حل مسئله بدهید.

9- خلاقیت را در كودك رشد دهید. یكی از راه‌های رشد خلاقیت این است كه به جای اینكه همه چیز را حاضر و آماده در اختیارش بگذارید، به او كمك كنید تا از وسایل و ابزارهای دم دستی و غیرقابل استفاده، وسایل مورد نیاز خودش را بسازد. به او فرصت بدهید فكر كند كه چگونه می‌تواند به كمك یك لوله مقوایی كه از انتهای یك دستمال كاغذی رولی باقی مانده است و چند تكه پارچه و چسب و... یك جامدادی رومیزی برای خودش بسازد.

كمك به هوش بچه‌ها قبل از تولد

هوش‌ شناختی یكی از ابزارهای موفقیت بچه‌ها در آینده است. همانقدر كه وراثت و ژن‌ها می‌توانند در میزان هوش بچه‌ها اثرگذار باشند، محیط هم می‌تواند در رشد و تقویت یا هدر دادن و ضعیف‌كردن این نعمت خدادادی نقش داشته باشد. مراقبت از هوش بچه‌ها بیش از هركسی از دست پدر و مادرها بر می‌آید. اما راه‌های تقویت هوش‌ شناختی چیست؟

حتما شما هم در گفت‌وگوهای روزمره خود به شوخی از كسی شنیده‌اید كه بگوید: از مغزت كار بكش كه خاك نخورد. اینگونه جمله‌ها هرچند به شوخی بین ما رد و بدل می‌شوند اما واقعیت دارند و اثبات شده هستند. سلول‌های مغز هم مثل سلول‌های دیگر بدن ما درصورتی كه به خوبی به‌كار گرفته نشوند، از بین می‌روند. تقویت هوش شناختی به این معنی است كه شما برای زنده ماندن و تقویت كردن سلول‌های مغزی تلاش كنید.

جالب است بدانید كه كمك به تقویت هوش شناختی، قبل از تولد كودك شروع می‌شود و بعد از 8سالگی به ندرت تغییر می‌كند.

در دوران بارداری نخستین قدم‌های محیط و پدر و مادر برای هوشمندی بچه‌ها برداشته می‌شود. پیشنهادهای زیر می‌تواند به مادران باردار كمك كند:

مادر آرام و بدون اضطراب، كودك آرامی خواهد داشت كه زمینه شكوفایی هوش بیشتری برایش فراهم می‌شود. سعی كنید در این دوران آرامش خود را حفظ كنید. یكی از راه‌های آرامش گرفتن در روزهای بارداری قرآن خواندن است.

نوع تغذیه زنان باردار و استفاده از انواع ویتامین‌ها و مواد مغذی برای شكل‌گیری سلول‌ها مهم است. در توصیه‌های اسلامی و طب سنتی ایران استفاده از عسل، كدو، كندر، خرما، خرفه، كرفس، نارنج و مویز را برای افزایش هوش و عقل كودك پیشنهاد می‌دهند.

با هماهنگی پزشك، یك برنامه ورزشی برای زنان باردار می‌تواند تا حدود 14درجه به رشد هوش نوزاد آینده كمك كند.

جنین به‌خوبی می‌تواند پیام‌های محیط بیرون را دریافت كند. در دوران بارداری صحبت با طفل به‌خصوص توسط مادر، قرآن خواندن برای او، زدن ضربه‌های آهسته و نوازش پوست شكم مادر و حتی نور‌های مختلف محیط می‌تواند محرك مغز جنین باشد.

بعد از تولد، آغوش گرم مادر و تماس بدنی او با نوزاد و شیر مادر یكی از مهم‌ترین كمك‌ها برای تقویت و رشد هوش نوزادان است.

جعبه تلویزیون و كامپیوتر با هوش چه می‌كند؟

اگرچه تلویزیون و كامپیوتر می‌تواند آموزنده باشد اما استفاده زودهنگام از تلویزیون برای بچه‌ها می‌تواند موجب اختلال در خلاقیت و تكامل سلول‌های مغزی كودكان نوپا شود. در سال‌های بعد هم كه بچه‌ها در مرحله دوران حساس رشد حافظه، هوش و سایر توانایی‌ها هستند، استفاده نامناسب از تلویزیون و كامپیوترمی‌تواند در آنها اختلال توجه، خیالپردازی‌ها، ضعف استدلال‌ها و كمبود مهارت‌های ارتباطی با همسالان را ایجاد كند. استفاده از این ابزارها شاید بچه‌ها را برای مدت كوتاهی سرگرم یا آرام كند اما آرزو‌ها و اهداف بلندمدت والدین را برای توانمند‌سازی‌ و تقویت هوش آنها به باد خواهد داد. علاوه بر اینها كودك به جای تجربه بازی‌های شاد گروهی، در حال یا آینده منزوی می‌شود و فرصت رشد مهارت‌هایش از بین می‌رود.

بهتر است والدین از بچه‌ها بخواهند كه به سلیقه خود و البته با تایید والدین چند برنامه یا بازی كوتاه را در طول شبانه روز انتخاب كنند و فقط اجازه استفاده از آنها را داشته باشند. اگر شما فعالیت‌های سرگرم‌كننده و جایگزینی را در خانه، میهمانی‌ها یا تعطیلات درنظر بگیرد و در قانونگذاری نظر بچه‌ها را بپرسید و بعد مراقب خوبی از قانون خانه باشید، بچه‌ها هم به مرور علاقه محدود شده‌ای را به فیلم‌ها و بازی‌های كامپیوتری نشان می‌دهند اما اگر فقط منع كنید بدون آنكه پیشنهاد جایگزینی داشته باشید، موفق نمی‌شوید.